Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 18 listopada 2025 r.

Sąd Apelacyjny we Wrocławiu I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący: SSA Iwona Biedroń

Protokolant: Marta Gaszewska

po rozpoznaniu w dniu 18 listopada 2025 r. we Wrocławiu na rozprawie

sprawy z powództwa T. Ł. i P. Ł.

przeciwko Syndykowi masy upadłości (...) S.A. w upadłości wW.

o ustalenie

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Świdnicy

z dnia 14 maja 2025 r. sygn. akt I C 925/25

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od strony pozwanej na rzecz każdego z powodów po 2025 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego za czas od dnia uprawomocnienia się tego punktu orzeczenia do dnia zapłaty.

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem Sąd Okręgowy w Świdnicy ustalił, że umowa kredytu numer (...) zawarta w dniu 8 maja 2008 roku pomiędzy powodami T. Ł. i P. Ł., a (...) S.A. (...) w B. z siedzibą w U., którego następcą prawnym jest (...) Bank S.A. w upadłości z siedzibą w Ł. jest nieważna (pkt I); zasądził od strony pozwanej (...) S.A. w upadłości z siedzibą w Ł. na rzecz powodów kwotę 7 884 zł tytułem zwrotu kosztów procesu wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia prawomocności wyroku do dnia zapłaty (pkt II).

Apelację od tego orzeczenia wniosła strona pozwana, zaskarżając wyrok w całości. Sformułowała zarzuty naruszenia przepisów postępowania, tj. art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c. oraz naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 385 ¹ § 1 i 3 k.c., art. 385 ¹ § 1 k.c., art. 385 ¹ § 1 i 2 k.c., art. 189 k.p.c., art. 240 pkt 2 w zw. z art. 1 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe, art. 84 ust. 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe, szerzej opisane w apelacji na kartach 287v.-288.

W oparciu o podniesione zarzuty strona pozwana wniosła o uchylenie wyroku i odrzucenie pozwu, ewentualnie o zmianę wyroku poprzez oddalenie powództwa w całości. W każdym z powyższych przypadków domagała się zasądzenia od powodów na swoją rzecz zwrotu kosztów postępowania za obie instancje.

W odpowiedzi na apelację powodowie wnieśli o jej oddalenie i zasądzenie na ich rzecz zwrotu kosztów postępowania.

Sąd Apelacyjny zważył:

Apelacja podlegała oddaleniu.

W pierwszej kolejności odnosząc się do wniosków syndyka masy upadłości zawartych w punktach IV-VII apelacji, stwierdzić należy, iż postępowanie sądowe z powództwa kredytobiorcy będącego konsumentem o ustalenie nieistnienia stosunku prawnego z umowy kredytu waloryzowanego do waluty obcej, wytoczone przeciwko bankowi, co do którego w toku postępowania ogłoszono upadłość, nie jest sprawą „o wierzytelność, która podlega zgłoszeniu do masy upadłości" w rozumieniu art. 145 ust. 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe (Dz. U. 2022 poz. 1520 z późn. zm.), a tym samym postępowanie to może być podjęte z chwilą ustalenia osoby pełniącej funkcję syndyka, stosownie do art. 180 §1 pkt 4 lit. b k.p.c. (uchwała Sądu Najwyższego z 19 września 2024 r., III CZP 5/24, OSNC 2025, nr 4, poz. 42.). W konsekwencji sprawa z art. 189 k.p.c. może toczyć się na zasadach ogólnych, tyle że z udziałem syndyka, a nie samego upadłego. Cel art. 144 ust. 1 Prawa upadłościowego, jakim jest zatamowanie biegu postępowań sądowych, które mogą stać się zbędne wskutek umieszczenia wierzytelności na liście wierzytelności, nie jest aktualny w odniesieniu do spraw o ustalenie. Brak było zatem podstaw do zawieszenia postępowania jak i do odrzucenia pozwu.

Przechodząc do oceny umowy kredytowej dokonanej przez Sąd Okręgowy należy stwierdzić, że Sąd ten w sposób prawidłowy poczynił ustalenia faktyczne, które Sąd Apelacyjny podzielił i uznał za własne (art. 387 § 2 ¹ ust.1 k.p.c.). Ustalenia te były podstawą wyroku Sądu odwoławczego. Sąd Apelacyjny przychylił się też do oceny prawnej Sądu Okręgowego uznając, że na skutek abuzywności kwestionowanych klauzul, umowa jest nieważna (art. 385 ¹ § 1 k.c.).

Zgodnie § 1 ust. 1 spornej umowy z 8 maja 2008 r. (k. 42) Bank udzielił powodom kredytu w kwocie 141 511,87 zł indeksowanego do CHF. Treść tej umowy mieści się w konstrukcji ogólnej umowy kredytu bankowego i stanowi jej możliwy wariant (art. 353 ¹ k.c. w związku z art. 69 Prawa bankowego). Zawiera wszystkie elementy przedmiotowo istotne ( essentialia negotii), o których mowa w art. 69 ust. 1 Prawa bankowego. Umowa kredytu wiążąca wysokość udzielonego kredytu oraz wysokość jego spłat z kursem waluty obcej nie jest sprzeczna z ogólną konstrukcją umowy przewidzianą w art. 69 Prawa bankowego. Orzecznictwo Sądu Najwyższego w tym zakresie jest utrwalone (zob. wyrok SN z 27 lipca 2021 r., V CSKP 49/21; z 11 grudnia 2019 r., V CSK 382/18; z 22 stycznia 2016 r., I CSK 1049/14). Możliwość zawarcia umowy kredytu zawierającej tego rodzaju postanowienia mieściła się w ramach ogólnej swobody kontraktowania, przewidzianej w art. 353 ¹ k.c.

Kluczowa w niniejszej sprawie była ocena, czy zawarte w powyższej umowie klauzule, odnoszące się do indeksacji kwoty kredytu i rat kredytowych, mogą być oceniane na gruncie art. 385 ¹ k.c. jako postanowienia abuzywne, a w dalszej kolejności, w razie eliminacji tych klauzul, czy umowa może być uznana za ważną. W tym zakresie Sąd Apelacyjny w całości podzielił stanowisko Sądu I instancji co do abuzywności klauzul, które odsyłają do arbitralnie ustalonego przez Bank kursu CHF, tj. § 1 ust. 1, § 9 ust. 2 i § 10 ust. 3 umowy. Klauzule te przewidują indeksowanie kwoty kredytu i rat kapitałowo odsetkowych w oparciu o Tabele Kursów obowiązujące w Banku w dniu uruchomienia środków.

Wykładnia art. 385 ¹ § 1 k.c. w aktualnym orzecznictwie Sądu Najwyższego nie budzi wątpliwości (zob. np. wyroki SN: z 27 lutego 2019 r., II CSK 19/18; z 29 października 2019 r., IV CSK 309/18). Niedozwolonymi postanowieniami umownymi są klauzule umowne, które spełniają łącznie trzy przesłanki pozytywne, tj.: zawarte zostały w umowach z konsumentami, kształtują prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami oraz rażąco naruszają jego interesy. Kontrola abuzywności postanowień umowy wyłączona jest zaś jedynie w przypadku spełnienia jednej z dwóch przesłanek negatywnych, tj. gdy postanowienie umowne zostało indywidualnie uzgodnione z konsumentem oraz gdy postanowienie umowne określa główne świadczenia stron i jest sformułowane w sposób jednoznaczny.

Wbrew stanowisku apelującej, w niniejszej sprawie nie ziściła się żadna
z przesłanek negatywnych uniemożliwiających przeprowadzenie kontroli abuzywności. Strona pozwana nie wykazała aby kwestionowane klauzule zostały z powodami indywidualnie uzgodnione. Z całą pewnością negocjacje te nie wynikały z samego faktu wystąpienia przez powodów z wnioskiem kredytowym i wyboru CHF jako waluty indeksacji, czy możliwości zaciągnięcia przez powodów zobowiązania w PLN (tj. bez klauzul indeksacyjnych). Wpływ konsumenta na indywidulane uzgodnienie treści umowy musi mieć charakter realny, a nie polegać jedynie na możliwości wystąpienia z wnioskiem kredytowym i przyjęcia danej oferty. Indywidualnemu uzgodnieniu postanowień umownych nie czyni zadość wybór przez konsumenta kredytu indeksowanego do CHF, czy też wskazanie waluty kredytu jako CHF, zamiast PLN. Podkreślić należy, że nie stanowi indywidualnego uzgodnienia dokonanie wyboru przez konsumenta jednego z kilku rodzajów umów (PLN lub CHF) przedstawionych przez przedsiębiorcę. Konsument nie może być postawiony przed możliwością wyboru między jednym rodzajem umowy zawierającym postanowienia niedozwolone, a drugim, który takich postanowień nie zawiera. „Nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. Chodzi zatem o postanowienia, które nie były uzgadniane w toku negocjacji albo nie zostały przyjęte w następstwie propozycji kontrahenta” (tak SN w wyroku z 1 marca 2017 r., IV CSK 285/16). Z tego wynika, wbrew stanowisku Banku, że przyjęcie jego propozycji jako przedsiębiorcy, w szczególności zawartej w przedstawionym wzorcu umowy, nie oznacza rzeczywistego wpływu konsumenta na treść postanowienia. Wpływ taki istnieje natomiast, gdy to konsument proponuje określoną treść postanowienia albo są one wspólnie uzgadniane. Taka sytuacja w niniejszej sprawie nie miała miejsca. Również z art. 3 ust. 1 dyrektywy 93/13 jednoznacznie wynika, że warunki umowy zawsze zostaną uznane za niewynegocjowane indywidualnie, jeżeli zostały sporządzone wcześniej, zwłaszcza jeśli zostały przedstawione konsumentowi w formie uprzednio sformułowanej umowy standardowej. W niniejszej sprawie całość spornych postanowień pochodzi z dokumentów o takim charakterze – umowa stanowiła bowiem gotowy wzorzec, sporządzany w centrali Banku. W żaden sposób nie był on zależny od woli powodów, nie podlegał negocjacjom ani ingerencji w jego treść.

Przedstawiony sposób zawierania umowy wykluczał zatem możliwość indywidualnego wpływania przez konsumenta na treść powstałego stosunku prawnego, poza ustaleniem kwoty kredytu. Wbrew zarzutom apelacji decyzja, co do zawarcia umowy zawierającej klauzule indeksacyjne (którą powodowie niewątpliwie podjęli) nie oznacza automatycznie, że klauzule te zostały z nimi indywidualnie uzgodnione. Przez pryzmat świadomości zawarcia umowy kredytu indeksowanego także nie sposób wywodzić indywidualnego uzgodnienia warunków umowy. W istocie strona pozwana nie zaoferowała materiału dowodowego pozwalającego na odmienne wnioski.

W konsekwencji należało przyjąć, że pozwany Bank nie wykazał, aby doszło do indywidualnego uzgadniania postanowień umowy lub jej wzorca dotyczących mechanizmu indeksacji. Okoliczność przeciwna nie została przez stronę pozwaną wykazana, choć to na niej spoczywał ciężar dowodu w tym zakresie (art. 385 ¹ § 4 k.c.).

Odnosząc się do kolejnej negatywnej przesłanki warunkującej ocenę abuzywności postanowień umownych, tj. czy kwestionowane postanowienie stanowi świadczenie główne stron, podkreślić należy, że klauzula indeksacyjna określa główne świadczenia w umowie stron, ponieważ dotyczy zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu. Stanowisko to jest zgodne z wykształconą linią orzeczniczą (por. wyrok SN z 30 września 2020 r., I CSK 556/18; z 4 kwietnia 2019 r., III CSK 159/17; z 9 maja 2019 r., I CSK 242/18; z 11 grudnia 2019 r., V CSK 382/18; z 2 czerwca 2021 r., I CSKP 55/21). Również Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej wyraził pogląd, że klauzule dotyczące ryzyka wymiany określają główny przedmiot umowy kredytu, ich usunięcie spowodowałoby bowiem nie tylko zniesienie mechanizmu indeksacji oraz różnic kursów walutowych, ale również – pośrednio –zaniknięcie ryzyka kursowego, które jest związane bezpośrednio z indeksacją kredytu do waluty (por. wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 14 marca 2019 r.,(...) C-118/17, pkt 48, 52 i przytoczone tam orzecznictwo). Zakwalifikowanie klauzul indeksacyjnych jako określających główne świadczenia stron nie wykluczało jednak ich kontroli pod kątem abuzywności. W ocenie Sądu Apelacyjnego wynika to z ich niejednoznaczności.

Wymóg, aby warunek umowny był wyrażony prostym i zrozumiałym językiem, powinien być rozumiany jako nakazujący, by umowa przedstawiała w sposób przejrzysty działanie mechanizmu, do którego odnosi się ów warunek, a także, w zależności od przypadku, związek między tym mechanizmem a mechanizmem przewidzianym w innych warunkach, tak by konsument był w stanie oszacować, w oparciu o jednoznaczne i zrozumiałe kryteria, wypływające dla niego z tej umowy konsekwencje ekonomiczne (zob. wyrok TSUE z 20 września 2018 r. C-51/17).

Sporne klauzule indeksacyjne nie spełniają powyższych kryteriów. W § 9 ust. 2 i § 10 ust. 3 umowy zawarte jest odwołanie do kursu franka z Tabeli kursów walut obowiązującego w dniu uruchomienia środków, lecz zasady ustalania tych kursów nie zostały w żaden sposób określone w umowie kredytu. Klauzula indeksacyjna zawarta w wymienionych postanowieniach jako nietransparentna nie dawała powodom jako konsumentom możliwości łatwej oceny rozmiarów ich świadczenia i jego relacji do rozmiarów świadczenia drugiej strony. W konsekwencji Sąd Apelacyjny w pełni podziela i przyjmuje za własne rozważania Sądu I instancji w tym zakresie.

Odnosząc się do przesłanek pozytywnych abuzywności spornych postanowień, poza sporem był fakt, że powodowie są konsumentami w rozumieniu art. 22 ^{( 1)} k.c. Jeśli chodzi zaś o przesłankę zgodności z dobrymi obyczajami w orzecznictwie przyjmuje się, że postanowienie umowne jest sprzeczne z dobrymi obyczajami, jeżeli kontrahent konsumenta, traktujący go w sposób sprawiedliwy, słuszny i uwzględniający jego prawnie uzasadnione roszczenia, nie mógłby racjonalnie spodziewać się, iż konsument ten przyjąłby takie postanowienie w drodze negocjacji indywidualnych. TSUE akcentując konieczność traktowania konsumenta zgodnie z dobrymi obyczajami doprecyzował wymagania, którym muszą sprostać postanowienia umowne, aby mogły zostać uznane za dozwolone, wskazując, że instytucje finansowe zobowiązane są do dostarczania kredytobiorcom informacji wystarczających do podjęcia przez nich świadomych i rozważnych decyzji. Warunek dotyczący ryzyka kursowego musi zostać zrozumiany przez konsumenta zarówno w aspekcie formalnym i gramatycznym, jak i w odniesieniu do jego konkretnego zakresu, tak aby właściwie poinformowany oraz dostatecznie uważny i rozsądny przeciętny konsument mógł nie tylko dowiedzieć się o możliwości spadku wartości waluty krajowej względem waluty obcej, ale również oszacować konsekwencje ekonomiczne takiego warunku dla swoich zobowiązań finansowych (zob. wyroki TSUE z 20 września 2017 r., C-186/16 i z 10 czerwca 2021 r., C-776/19). Dlatego informacja udzielona powodom winna wskazywać zagrożenia wiążące się z oferowanym kredytem, tak w odniesieniu do wysokości raty, jak i kapitału pozostałego do spłaty, już w momencie zawarcia umowy.

Tego obowiązku strona pozwana nie wypełniła. Ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego w żaden sposób nie wynika, aby Bank w sposób wyczerpujący i zrozumiały poinformował powodów o skutkach, jakie wiążą się z zastosowaniem mechanizmu indeksacji i ryzykiem jakie ze sobą niesie. Apelująca nie przedstawiła dowodów, z których mogłoby wynikać, iż powodom zostało szczegółowo wyjaśnione ryzyko kursowe i jego wpływ na wysokość zobowiązania. Przeciwnie, materiał ten wskazuje, że powodom nie udzielono żadnych bliższych informacji na ten temat. Działania Banku sprowadzały się do zarekomendowania spornej umowy kredytu i przedłożenia jej wzorca.

O prawidłowej realizacji obowiązku informacyjnego nie świadczy również treść § 1 ust. 1 umowy. Tak lakoniczne oświadczenie nie tworzy domniemania, że powodowie mogli w sposób racjonalny i rozsądny określić wysokość własnego zobowiązania, a tym samym ocenić skutki ekonomiczne wynikające z zawartej umowy. Oświadczenie to jest blankietowe, gołosłowne i nie stanowi dostatecznego potwierdzenia przekazania powodom rzeczywistej informacji o zmianach kursu waluty, w jakiej dokonywana była indeksacja, ani rzetelnego wyjaśnienia, jak przy określonym kursie będzie kształtowało się zobowiązanie powodów rozumiane jako wysokość miesięcznej raty i salda kredytu.

O ile nierównomierne rozłożenie ryzyka w umowie kredytowej nie jest niespotykane, gdyż wiąże się chociażby z konstrukcją zmiennego oprocentowania, to odmienny jest charakter tego ryzyka i ryzyka kursowego. Wzrost oprocentowania kredytu może prowadzić do wzrostu wysokości raty, jednak nie rośnie saldo zadłużenia kredytobiorcy, a kredytobiorca może spłacić pozostające zadłużenie i uwolnić się od rosnących kosztów obsługi zadłużenia. W przypadku kredytu indeksowanego wzrost kursu waluty oznacza jednoczesny wzrost wysokości zadłużenia (salda kredytu). Kwestionowane postanowienia prowadzą zatem do nierównomiernie rozłożonego ryzyka, ponieważ kurs CHF wskazany w umowie podlegał nieograniczonym zmianom – bez zagwarantowania powodom w umowie jakichkolwiek mechanizmów, które mogłyby ograniczyć ryzyko ponoszone przez nich jako konsumentów.

Podsumowując powyższe rozważania, należy stwierdzić, że wobec braku informacji o ryzyku kursowym i braku określenia przez Bank na etapie zawierania umowy w sposób precyzyjny i kompleksowy na czym polegał mechanizm indeksacyjny i jakie ryzyko za sobą niesie, doszło do nierówności informacyjnej stron. Brak pełnej i transparentnej informacji odnośnie ryzyka kursowego stanowi działanie, które wykorzystuje brak doświadczenia konsumenta, a w konsekwencji wprowadza do umowy zapisy kształtujące prawa i obowiązki konsumentów z pominięciem ich słusznych interesów. Pozwala to na przyjęcie, że zastrzeżenie indeksacji kredytu było w świetle art. 385 ¹ § 1 k.c. sprzeczne z dobrymi obyczajami.

Abuzywność postanowień umowy wynika nie tylko z braku informacji o ryzyku, ale również z samej konstrukcji klauzuli indeksacyjnej i faktu dopuszczalności zupełnie nielimitowanego kształtowania położenia prawnego powodów. Postanowienia umowy określające zarówno zasady przeliczenia kwoty udzielonego kredytu na złotówki przy wypłacie kredytu, jak i spłacanych rat na walutę obcą, pozwalające bankowi swobodnie kształtować kurs waluty obcej, mają charakter niedozwolonych postanowień umownych. Klauzule waloryzacyjne były już wielokrotnie przedmiotem badania Sądu Najwyższego (zob. np. wyroki Sądu Najwyższego: z 22 stycznia 2016 r., I CSK 1049/14; z 4 kwietnia 2019 r., III CSK 159/17). Takie postanowienia, które uprawniają bank do jednostronnego ustalenia kursów walut, są nietransparentne i pozostawiają pole do arbitralnego działania banku. W ten sposób obarczają kredytobiorcę nieprzewidywalnym ryzykiem oraz naruszają równorzędność stron (zob. wyroki Sądu Najwyższego z 19 września 2018 r., I CNP 39/17; z 24 października 2018 r., II CSK 632/17; z 13 grudnia 2018 r., V CSK 559/17; z 27 lutego 2019 r., II CSK 19/18; z 4 kwietnia 2019 r., III CSK 159/17; z 9 maja 2019 r., I CSK 242/18; z 29 października 2019 r., IV CSK 309/18; z 11 grudnia 2019 r., V CSK 382/18; z 30 września 2020 r., I CSK 556/18).

W świetle treści umowy kredytowej pozwany Bank – wbrew zarzutom apelacji – posiadał możliwość jednostronnego kształtowania sytuacji powodów w zakresie wysokości ich zobowiązania, przez co została naruszona zasada równowagi stron w stosunkach umownych. Waloryzacja rat kredytu udzielonego na podstawie zawartej przez strony umowy miała się odbywać w oparciu o Tabelę kursów sporządzaną przez pozwany Bank i uprawniającą go do określenia wysokości kursu, bez żadnych formalnie uregulowanych ograniczeń. Jak wyżej wskazano sformułowanie, że tabela ta ma być sporządzana przez ,,merytoryczną komórkę Banku na podstawie kursów obowiązujących na rynku międzybankowym (…)” (§ 6 ust. 1 umowy) jest niewystarczające i nie eliminuje swobody banku w tym zakresie ani jej nie limituje, gdyż jest na tyle ogólnikowe, że nie precyzuje stopnia tej zależności i reguł jego określania. Także z zastrzeżenia, że Tabela ta ma być sporządzana ,,po ogłoszeniu kursów średnich przez NBP” nie wynika jej powiązanie z tym kursem, lecz moment jej ustalania. Konsekwencją przyjęcia, że postanowienia przewidujące stosowanie kursów wyznaczanych przez Bank przy wykonywaniu mechanizmu indeksacji kredytu są abuzywne, jest uznanie, że przedsiębiorca miał prawo do jednostronnego kształtowania wysokości świadczenia drugiej strony umowy. Aktualne pozostają wszystkie argumenty wskazujące, jako podstawę do stwierdzenia abuzywności niedopuszczalność uzależnienia od decyzji banku (ustalenia kursu) wysokości kwoty, którą kredytobiorca zobowiązany będzie zwrócić – zarówno wyrażonej we frankach szwajcarskich, jak i w złotych polskich – i brak w treści łączącego strony stosunku prawnego granic arbitralności banku.

Nie ma znaczenia w jaki sposób pozwany Bank faktycznie wykonywał umowy i jakie czynniki rynkowe miały na to wpływ. Relewantnym dla oceny, czy dane postanowienie umowy jest niedozwolone (art. 385 ¹ § 1 k.c.) jest zgodnie z art. 385 ² k.c. stan z chwili zawarcia umowy (zob. uchwała SN 7 sędziów z dnia 20 czerwca 2018 r., III CZP 29/17, OSNC 2019/1/2). Nie ulega wątpliwości, że ustalenie podstaw abuzywności nie może nastąpić dopiero w oparciu o rezultaty stosowania postanowień umownych. Irrelewantna w tym kontekście jest zatem ewentualna praktyka Banku, czy późniejszy sposób wykonywania umowy, gdyż nie wynika z treści umowy. Nie miało także żadnego znaczenia dla stwierdzenia niedozwolonego charakteru określonych postanowień dotyczących waloryzacji to, w jaki sposób Bank rzeczywiście ustalał wewnętrznie kurs waluty, do której kredyt był indeksowany. Nadto z ocenianej umowy nie wynikają w ogóle zastrzeżenia (kryteria), że kurs walut z własnych tabel Banku miał być rynkowy, czy rozsądny (sprawiedliwy). Ani umowa, ani przepisy nie nakładały na Bank żadnych ograniczeń w tej kwestii.

Postanowienia odwołujące się do kursów walut zawartych w Bankowej Tabeli kursów w sposób rażący naruszają interes konsumenta, o czym stanowi art. 385 ¹ § 1 k.c. W celu ustalenia, czy klauzula rażąco narusza interesy konsumenta, należy wziąć przede wszystkim pod uwagę, czy pogarsza ona jego położenie prawne w stosunku do tego, które w braku odmiennej umowy, wynikałoby z przepisów prawa, w tym dyspozytywnych (zob. uzasadnienie uchwały składu siedmiu sędziów SN z 20 czerwca 2018 r., III CZP 29/17). Rażące naruszenie interesów konsumenta oznacza nieusprawiedliwioną dysproporcję, na niekorzyść konsumenta praw i obowiązków wynikających z umowy, skutkujące niekorzystnym ukształtowaniem jego sytuacji ekonomicznej oraz jego nierzetelnym traktowaniem (zob. wyroki SN: z 30 września 2015 r., I CSK 800/14; z 27 listopada 2015 r., I CSK 945/14; z 15 stycznia 2016 r., I CSK 125/15).

Poza tym rażące naruszenie interesów konsumenta może wynikać z poważnego naruszenia sytuacji prawnej konsumenta – ograniczenia treści praw, które przysługują mu na podstawie tej umowy, utrudnienia w korzystaniu z tych praw bądź nałożenia na konsumenta dodatkowego obowiązku, którego nie przewidują przepisy prawa. Do takiej sytuacji doszło na gruncie niniejszej sprawy, gdyż strona pozwana mogła kształtować kurs waluty w sposób dowolny, bez możliwości weryfikacji przez powodów. Określanie wysokości kursu waluty obcej nie doznawało żadnych ograniczeń, ani w umowie, ani w żadnych innych dokumentach (por. wyrok Sądu Najwyższego z 28 września 2021 r., I CSKP 74/21, OSNC 2022/5/53). W związku z powyższym wszelkie przesłanki pozytywne abuzywności spornych postanowień należało uznać za spełnione.

Podsumowując, Sąd Apelacyjny nie podzielił zarzutów naruszenia prawa materialnego, odnoszących się do oceny postanowień umowy stron w zakresie zakwestionowanego mechanizmu indeksacyjnego.

Konsekwencją stwierdzenia abuzywności wskazanych postanowień umownych jest sankcja bezskuteczności niedozwolonych postanowień połączona z przewidzianą w art. 385 ¹ § 2 k.c. zasadą związania stron umową w pozostałym zakresie. Uznanie postanowień indeksujących do CHF kwotę kredytu oraz spłacane raty kredytu za abuzywne oznacza, że zgodnie z art. 385 ¹ § 1 zd. 1 k.c. postanowienia te nie wiążą powodów.

W dalszej kolejności należało ocenić w jaki sposób wyeliminowanie spornych klauzul abuzywnych wpływa na byt umowy.

Dyrektywa 93/13 przewiduje w art. 6 ust. 1, że na mocy prawa krajowego nieuczciwe warunki w umowach zawieranych przez sprzedawców lub dostawców z konsumentami nie będą wiążące dla konsumenta, a umowa w pozostałej części będzie nadal obowiązywała strony, jeżeli jest to możliwe po wyłączeniu z niej nieuczciwych warunków. Zgodnie z wykładnią tego przepisu dokonaną w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości, umowa zawierająca nieuczciwe warunki powinna w zasadzie nadal obowiązywać, bez jakiejkolwiek zmiany innej niż wynikająca z uchylenia nieuczciwych warunków, o ile takie dalsze obowiązywanie jest prawnie możliwe zgodnie z zasadami prawa wewnętrznego.

Znamienne jest przy tym, że dokonuje się prawnej oceny możliwości dalszego obowiązywania umowy, a nie oceny faktycznej (czy postanowienia umowne są wykonalne). Sąd Apelacyjny podziela pogląd, uznawany aktualnie za dominujący, że art. 385 ¹ § 2 k.c. wyłącza stosowanie art. 58 § 3 k.c., co uzasadnia stanowisko, że nieuczciwe postanowienia indeksacyjne nie powinny być zastępowane innym mechanizmem przeliczeniowym opartym na przepisach kodeksu cywilnego (por. wyrok Sądu Najwyższego z 27 listopada 2019 r., sygn. II CSK 483/18). Poprzestanie na usunięciu z treści umowy jedynie postanowień odnoszących się do tabeli kursowej oznaczałoby odwołanie się do niedopuszczalnej redukcji utrzymującej skuteczność (por. wyrok TSUE w sprawie C-19/20 nb 67 i 68). W wyroku z 26 marca 2019 r. w sprawach C-70/17 i C 179/17 ((...) SA przeciwko G. N. N. oraz (...) SA przeciwko G. T. i M. P., pkt 54) TSUE wykluczył, aby sąd krajowy mógł zmieniać treść nieuczciwych warunków zawartych w umowach. Oznacza to, że nieuprawnione jest zastąpienie przez sąd postanowień niedozwolonych innymi, polegającymi np. na odwołaniu się do kursu walut stosowanego przez Narodowy Bank Polski. Możliwość takiej zmiany umowy przez sąd stoi w sprzeczności z celami prewencyjnymi dyrektywy 93/13 (zob. wyrok SN z 27 lipca 2021 r., V CSKP 49/21).

Wbrew twierdzeniom skarżącej brak jest takich przepisów, które mogłyby zastąpić lukę powstałą poprzez usunięcie niedozwolonego postanowienia w umowie kredytu indeksowanego. W szczególności powoływany w tym zakresie art. 358 § 2 k.c. jest przepisem o charakterze ogólnym, a nie dyspozytywnym, co w oparciu o powyższe stanowiska judykatury, wyklucza możliwość jego zastosowania. Art. 358 § 2 k.c. odnosi się do zobowiązań, których przedmiotem jest suma w walucie obcej, a nie do klauzul waloryzacyjnych (a zatem zobowiązań, dla których waluta obca pełni jedynie funkcję miernika świadczenia, które jest spełniane w walucie polskiej). W przypadku kredytów indeksowanych (a więc takich, z jakim mamy do czynienia w niniejszej sprawie) kwota kredytu wyrażona jest w walucie polskiej, z kolei waluta obca stanowi jedynie miernik świadczenia spełnianego w walucie polskiej.

Po wyeliminowaniu abuzywnych postanowień odnoszących się do kursu walutowego nie byłoby możliwe ustalenie świadczenia konsumenta. Bezskuteczność klauzul określających sposób przeliczania salda kredytu i rat kapitałowo - odsetkowych według ustalonego przez pozwanego kursu CHF oznaczałoby wyeliminowanie mechanizmu indeksacji oraz różnic kursów walutowych, a także wyeliminowanie ryzyka kursowego, zaś kwota zobowiązania byłaby wyrażona w walucie polskiej, przy jednoczesnym pozostawieniu oprocentowania opartego o stawkę bazową LIBOR 3M. Zastosowanie stawki WIBOR prowadziłby do zmiany charakteru stosunku prawnego i (art. 353 ¹ k.c.), jakim jest umowa kredytu waloryzowanego kursem waluty obcej, stanowiąca wyróżniony w doktrynie i judykaturze podtyp umowy kredytu. Swoistą cechą tego stosunku prawnego jest wskazany powyżej mechanizm indeksacji oraz oprocentowanie według stawki LIBOR. W przypadku pominięcia tego mechanizmu, przy jednoczesnym zastosowaniu stawki WIBOR, istota tego stosunku prawnego zostałaby wypaczona. W ocenie Sądu Apelacyjnego takie działanie stanowiłoby swoistą konwersję i modyfikację spornego stosunku prawnego, niezgodną z pierwotną wolą stron.

Innymi słowy, bez klauzul waloryzacyjnych umowa nie może istnieć,
a do zastąpienia klauzuli abuzywnej inną – musi istnieć zagrożenie interesu konsumenta oraz jego zgoda na takie zastąpienie – przy czym dwa ostatnie warunki muszą istnieć w koniunkcji (zob. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia
11 grudnia 2019 r., V CSK 382/18, LEX nr 2771344). Powyższe pozostaje zbieżne ze stanowiskiem TSUE który przyjął, że obowiązek pominięcia, również z urzędu, nieuczciwych postanowień umownych (art. 6 ust. 1 dyrektywy), nie ma zastosowania jeśli konsument wyrazi dobrowolną i świadomą zgodę na dalsze stosowanie takich warunków (dyrektywa nie tworzy obowiązkowego systemu ochrony). Konsument może zrezygnować z ochrony godząc się na zastąpienie nieuczciwego warunku innym postanowieniem umownym, w celu uniknięcia szkodliwych skutków spowodowanych unieważnieniem umowy jako całości (punkty 53-55 wyroku TSUE
z 3 października 2019 r., C-260/18). Sąd Apelacyjny podziela stanowisko TSUE odnośnie wymogu uzyskania od konsumenta oświadczenia, czy domaga się ustalenia nieważności umowy ze zwrotem świadczeń czy też umowę świadomie chce kontynuować, w zależności które rozwiązanie wybiera jako dla siebie korzystniejsze (udzielenie tzw. „świadomej, wyraźnej i wolnej zgody”; wyrok TSUE z 30 kwietnia 2014 r., C-26/13; z 3 października 2019 r., C-260/18).

Całokształt okoliczności sprawy wskazuje na świadomość powodów w zakresie skutków unieważnienia i stanowcze podtrzymywanie przez nich swego stanowiska w tym przedmiocie. W toku niniejszej sprawy powodowie formułowali powyższe oświadczenia za pośrednictwem reprezentującego ich profesjonalnego pełnomocnika – osoby zaufania publicznego. Sąd Apelacyjny nie znalazł więc podstaw, by poddawać w wątpliwość powyższe oświadczenia powodów i przyjmować, że niniejsze rozstrzygnięcie będzie dla nich niekorzystne.

Skoro zatem klauzule indeksacyjne w przedmiotowej umowie były bezskuteczne, zaś bez tych klauzul umowa nie może obowiązywać z uwagi na sprzeczność z naturą stosunku prawnego, Sąd Okręgowy prawidłowo uznał za usprawiedliwione twierdzenie powodów o nieważności umowy kredytu w całości.

W konsekwencji apelacja strony pozwanej podlegała oddaleniu, o czym Sąd Apelacyjny orzekł na podstawie art. 385 k.p.c., jak w punkcie 1 sentencji niniejszego wyroku.

O kosztach postępowania apelacyjnego w punkcie 2 orzeczono na podstawie art. 98 § 1 i 2 k.p.c., uznając, że powodowie są stroną wygrywającą postępowanie w całości. Z tego względu zasadne było zasądzenie od pozwanej na rzecz każdego z powodów poniesionych kosztów postępowania apelacyjnego w kwocie po 2.025 zł, co łącznie daje kwotę wynikającą z § 2 pkt 6 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie. Koszty te należało zasądzić z odsetkami, zgodnie z art. 98 § 1 ¹ k.p.c.

Iwona Biedroń