Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 4 marca 2024 r.

Sąd Apelacyjny we Wrocławiu II Wydział Karny w składzie:

Przewodniczący SSA Cezariusz Baćkowski (spr.)

Sędziowie: SA Jerzy Skorupka

SA Artur Tomaszewski

Protokolant: Magdalena Szymczak

przy udziale prokuratora Prokuratury (...) Artura Jończyka

po rozpoznaniu w dniu 4 marca 2024 r.

sprawy z wniosku D. I.

o zadośćuczynienie i odszkodowanie

na skutek apelacji wniesionych przez prokuratora i wnioskodawcę

od wyroku Sądu Okręgowego we Wrocławiu

z dnia 14 listopada 2023 r. sygn. akt III Ko 447/23

I.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie I i obniża do 12782 (dwunastu tysięcy siedemset osiemdziesięciu dwóch) złotych odszkodowanie zasądzone od Skarbu Państwa na rzecz wnioskodawcy D. I.,

II.  w pozostałej części zaskarżony wyrok utrzymuje w mocy,

III.  określa, że wydatki wyłożone przez Skarb Państwa w postępowaniu odwoławczym ponosi Skarb Państwa.

UZASADNIENIE

Pełnomocniczka wnioskodawcy D. I. wniosła o:

zasądzenie od Skarbu Państwa na rzecz D. I. 37382 zł tytułem odszkodowania z ustawowymi odsetkami za opóźnienie i 500000 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie tytułem zadośćuczynienia za szkodę i krzywdę wynikłe z niesłusznego zastosowania wobec niego tymczasowego aresztowania w okresie od 13 grudnia 2016 r. do 16 maja 2017 r. oraz zasądzenie od Skarbu Państwa na rzecz wnioskodawcy kosztów zastępstwa adwokackiego wg. norm przepisanych.

Sąd Okręgowy we Wrocławiu wyrokiem z 14 listopada 2023 r., sygn. akt III Ko 447/23:

I.na podstawie art. 552 § 4 k.p.k. zasądził od Skarbu Państwa – Sąd Okręgowy w Poznaniu na rzecz wnioskodawcy D. I. kwotę 37.382 zł (trzydzieści siedem tysięcy trzysta osiemdziesiąt dwa złote) tytułem odszkodowania wraz z ustawowymi odsetkami od dnia uprawomocnienia się wyroku za doznaną szkodę oraz kwotę 77.500 zł (siedemdziesiąt siedem tysięcy pięćset złotych) tytułem zadośćuczynienia wraz z ustawowymi odsetkami od dnia uprawomocnienia się wyroku za doznaną krzywdę - wynikające z niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania w sprawie o sygn. akt (...) Prokuratury (...)w P.zastosowane postanowieniem Sądu Rejonowego Poznań-Stare Miasto w Poznaniu VIII Wydział Karny sygn. akt VIII Kp 691/16;

II. oddalił dalej idące żądanie wnioskodawcy;

III. na podstawie art.554 § 4 k.p.k. i § 11 ust. 6 i § 17 pkt. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U. 2015.1800 z późn. zm.) zasądził od Skarbu Państwa-Sądu Okręgowego w Poznaniu na rzecz wnioskodawcy D. I. 288 zł (dwieście osiemdziesiąt osiem złotych ) tytułem zwrotu wydatków związanych z wynagrodzeniem pełnomocnika z wyboru;

IV. na podstawie art. 554§4 k.p.k. kosztami postępowania obciążył Skarb Państwa.

Apelacje od tego wyroku wnieśli: Prokurator (...)we W.i pełnomocniczka wnioskodawcy D. I..

Prokurator zaskarżył wyrok w części dotyczącej zasądzonego odszkodowania (punkt I) na niekorzyść wnioskodawcy i zarzucił: obrazę przepisów postępowania, która mogła mieć wpływ na treść orzeczenia tj. art. 552 § 4 k.p.k., polegającą na jego niewłaściwym zastosowaniu i zasądzeniu od Skarbu Państwa na rzecz D. I. odszkodowania z tytułu poniesionych przez niego kosztów obrony (24.600,00 złotych), podczas gdy przepis ten nie daje podstaw do dochodzenia kosztów wynagrodzenia obrońcy, które stanowią składnik kosztów procesu karnego, o którym rozstrzyga się w orzeczeniu kończącym postępowanie lub w orzeczeniu uzupełniającym – w trybie art. 626 § 1 lub § 2 k.p.k., jak również koszty te nie pozostają w bezpośrednim i adekwatnym związku przyczynowym ze stosowaniem wobec wnioskodawcy tymczasowego aresztowania, lecz związane są z prowadzonym przeciwko niemu postępowaniem karnym.

Podnosząc powyższy zarzut, apelujący wniósł o zmianę wyroku w punkcie I poprzez zasądzenie od Skarbu Państwa na rzecz D. I. kwoty 12.782,00 zł tytułem odszkodowania, wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty.

Pełnomocniczka wnioskodawcy D. I. zaskarżyła wyrok w części oddalającej żądanie wniosku (punkt II) i zarzuciła:

1)  naruszenie przepisów postępowania, a to art. 7 w zw. z art. 410 k.p.k. poprzez dowolną i fragmentaryczną ocenę zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego polegającą na:

a)  niezasadnym uznaniu zeznań wnioskodawcy jako niewiarygodne w zakresie w jakim wskazywały one, iż zastosowany wobec wnioskodawcy środek zapobiegawczy w postaci tymczasowego aresztowania i prowadzone przeciwko niemu postepowanie przygotowawcze odbiły piętno również na jego relacjach z ówczesną partnerką A. S., matką czwórki jego córek na skutek czego ich relacje uległy znacznemu pogorszeniu, co doprowadził odo rozpadu ich związku;

b)  niezasadnym przyjęciu, że zastosowany wobec wnioskodawcy środek zapobiegawczy w postaci tymczasowego aresztowania i prowadzone przeciwko niemu postępowanie przygotowawcze miały wyłącznie pośredni wpływ na jego relacje z ówczesną partnerką A. S. i nie stanowiły bezpośredniej przyczyny rozpadu ich związku oraz;

c)  niezasadnym przyjęciu, że fakt narodzenia czwartej córki wnioskodawcy w okresie po uchyleniu stosowania tymczasowego aresztowani wskazuje na pośredni charakter wpływu zastosowania tego środka zapobiegawczego na relację z byłą partnerką;

d)  pominięciu wyrażonego przez wnioskodawcę we wniosku z dnia 12 maja 2023 r. stanowiska wskazującego na wpływ jaki miał na relację wnioskodawcy z córkami zastosowany wobec niego środek zapobiegawczy w postaci tymczasowego aresztowania oraz;

e)  pominięciu zeznań wnioskodawcy wskazujących, że pomimo wyrażenia przez organ dysponujący zgody na jednorazowe widzenie z ówczesną partnerką A. S., nie skorzystała ona z przysługującej jej zgody i nie odwiedziła wnioskodawcy w jednostce penitencjarnej gdzie wówczas przebywał oraz;

f)  pominięciu zeznań wnioskodawcy w zakresie w jakim wskazywały one na długotrwałość oraz stabilność jego relacji z ówczesną partnerką przed wydaniem postanowienia o przedstawieniu mu zarzutów oraz zastosowaniem wobec niego środka zapobiegawczego w postaci tymczasowego aresztowania;

podczas gdy:

(i)  zarówno postępowanie w sprawie III Nsm 998/21 prowadzonej przez Sąd Rejonowy dla Wrocławia-Krzyków III Wydział Rodzinny i Nieletnich w przedmiocie ustalenia miejsca pobytu małoletnich córek wnioskodawcy, jak i postępowanie w sprawie I Ns 313/21 prowadzonej przez Sąd Rejonowy dla Wrocławia-Krzyków we Wrocławiu I Wydział Cywilny w przedmiocie nakazania byłej partnerce opuszczenia domu rodzinnego oraz orzeczenia zakazu bezpośredniego zbliżania się do przedmiotowej nieruchomości, zostały wszczęte w okresie bezpośrednio następującym po przedstawieniu zarzutów wnioskodawcy oraz zastosowaniu wobec niego środka zapobiegawczego w postaci tymczasowego aresztowania, co wskazuje na powiązanie przedmiotowych wydarzeń oraz ich bezpośredniego wpływu na relacje wnioskodawcy z ówczesną partnerką;

(ii)  jak wynika wprost z protokołu rozprawy z dnia 5 listopada 2021 r. w sprawie III NSm 998/21 prowadzonej przez Sąd Rejonowy dla Wrocławia-Krzyków, III Wydział Rodzinny i Nieletnich, w toku prowadzonego postępowania uczestniczka A. S. złożyła wniosek dowodowy, w którym wnosiła o dopuszczenie dowodu z dokumentu w postaci pisma Prokuratury (...)z dnia 28 lipca 2020 r. dla wykazania prowadzenia przez organy ścigania postępowania przygotowawczego przeciwko D. I. co zgodnie z tezą dowodową zawartą w przedmiotowym wniosku miało wskazywać na skrajną degenerację wnioskodawcy oraz jego związek z szeroko pojętą przestępczością zorganizowana;

( (...))  fakt nieskorzystania przez ówczesną partnerkę wnioskodawcy z udzielonej jej zgody na widzenie w trakcie obowiązywania środka zapobiegawczego w postaci tymczasowego aresztowania, tj. w okresie bezpośrednio następującym po powzięciu wiadomości przez ww. partnerkę o randze oraz powadze stawianych wnioskodawcy zarzutów, wskazuje wprost na ścisły związek pomiędzy zastosowaniem wobec wnioskodawcy środka zapobiegawczego w postaci tymczasowego aresztowania, a rozpadem relacji wnioskodawcy z ówczesną partnerką;

(iv)  jak wynika wprost z zeznań wnioskodawcy, jego relacja z ówczesną partnerką była stała oraz długoletnia, a wyłączną oraz główną przyczyną rozpadu ich związku było jego tymczasowe aresztowanie;

(v)  zgodnie ze złożonymi przez wnioskodawcę zeznaniami fakt narodzin czwartej córki w okresie po uchyleniu stosowania tymczasowego aresztowania, stanowił wyłącznie próbę naprawienia relacji pomiędzy wnioskodawcą, a jego ówczesną partnerką;

co łącznie doprowadziło do błędu w ustaleniach faktycznych co do wskazanych wyżej faktów, a w konsekwencji tego do minimalizacji przez Sąd I instancji skutków dolegliwości jakich doznał wnioskodawca w związku z zastosowaniem wobec niego środka zapobiegawczego w postaci tymczasowego aresztowania na okres 155 dni, mających wpływ na ocenę krzywd oraz strat moralnych poniesionych przez wnioskodawcę w związku z jego oczywiście niesłusznym tymczasowym aresztowaniem.

Podnosząc powyższe zarzuty, apelująca wniosła o zmianę zaskarżonego orzeczenia poprzez zasądzenie od Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Poznaniu na rzecz wnioskodawcy D. I. dalszej kwoty zadośćuczynienia w wysokości 422.500 zł.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Apelacja pełnomocniczki wnioskodawcy D. I. była niezasadna. Na uwzględnienie zasługiwała natomiast apelacja prokuratora.

Nie jest kwestionowane ustalenie Sądu Okręgowego, że tymczasowe aresztowanie stosowane wobec D. I. od 13 grudnia 2016 r. do 16 maja 2017 r. było niewątpliwie niesłuszne w perspektywie prawomocnego postanowienia prokuratora z 23 grudnia 2022 r., sygn. akt 3032-2.Ds.85.2022, o umorzeniu śledztwa wobec wnioskodawcy w związku ze stwierdzeniem, że nie popełnił on zarzucanych mu przestępstw z art. 258 § 3 k.k. i z art. 37 § 1 pkt. 5 k.k.s i z art. 54 § k.k.s. w zb. z art. 86 § 1 k.k.s. w zw. z art. 6 § 2 k.k.s. i z art. 7 § 1 k.k.s w zw. z art. 12a ust. 2 k.k.s. z art. 14 ustawy z 2 marca 2001 roku o wyrobie alkoholu etylowego oraz wytwarzania wyrobów tytoniowych w zw. z art. 12 k.k. i art. 65 § 1 k.k.

Nie są również podważane ustalenie Sądu I instancji (uzasadnienie podsekcje 5.1., 6.1.) dotyczące wielkości szkody związanej z utraconymi skutkiem tymczasowego aresztowania zarobkami i zastosowanej do jej wyliczenia metody dyferencyjnej.

Rację ma prokurator kwestionując zaliczenie do szkody wynikłej z tymczasowego aresztowania D. I. kosztów jakie poniósł z tytułu wynagrodzenia obrończyni.

Uzasadniając uwzględnienie wydatku związanego z ustanowieniem obrończyni adw. H. K. Sąd Okręgowy poprzestał na stwierdzeniu, że „w związku z toczącym się przeciwko wnioskodawcy postępowaniem karnym prowadzonym przez Prokuraturę (...)w Poznaniu i tymczasowym aresztowaniem musiał on ustanowić w tym postępowaniu obrońcę w wyboru i ponieść koszty jego wynagrodzenia”, D. I. udokumentował fakturą poniesienie wydatku i nie dochodził jego zwrotu stosownie do art. 632 pkt 2 k.p.k. (uzasadnienie podsekcja 6.1.)

Stosownie do art. 361 § 1 k.c. zobowiązany do odszkodowania ponosi odpowiedzialność za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego szkoda wynikła. Tak więc między zdarzeniem (w tym wypadku tymczasowym aresztowaniem), a uszczerbkiem majątkowym musi zachodzić adekwatny związek przyczynowy, co zasadnie wskazuje apelujący prokurator.

Trzeba więc zwrócić uwagę, że wnioskodawca ustanowił adw. H. K. swoją obrończynią 13 grudnia 2016 r. składając stosowne oświadczenie do protokołu podczas pierwszego przesłuchania po przedstawieniu zarzutów (k. 33-36 akt śledztwa) nim prokurator złożył wniosek o zastosowanie tymczasowego aresztowania, a Sąd Rejonowy go następnego dnia uwzględnił (k. 127-131 akt śledztwa) i w posiedzeniu sądu uczestniczył inny obrońca (k. 56-57 akt śledztwa). Z treści oświadczenia ówczesnego podejrzanego wynika, że umocowanie adw. H. K. nie było ograniczone do ewentualnego postępowania incydentalnego w przedmiocie tymczasowego aresztowania. Jeśli nadto wnioskodawca nie cofnął upoważnienia do obrony adw. H. K. po tym jak opuścił areszt śledczy, lecz działa ona dalej w postępowaniu przygotowawczym i w tym postępowaniu o odszkodowanie, to nie budzi wątpliwości, że zastosowanie tymczasowego aresztowania nie było koniecznym warunkiem zaistnienia szkody w postaci poniesienia wydatków z tytułu wynagrodzenia obrończyni. Widać natomiast, że ten uszczerbek majątkowy był konsekwencją wszczęcia postępowania karnego wobec wnioskodawcy, a upoważnienie do obrony adw. H. K. nie ograniczało się do wsparcia w odzyskaniu wolności, lecz dotyczyło całego procesu.

Nie zachodzi więc związek przyczynowy między tymczasowym aresztowaniem D. I., a wydatkiem poniesionym z tytułu ustanowienia obrończyni a w konsekwencji Skarb Państwa nie ponosi w trybie art. 552 § 4 k.p.k. odpowiedzialności za tę szkodę, co zasadnie podnosi prokurator. Należało zatem zmienić zaskarżony wyrok w punkcie I i pomniejszyć zasądzone odszkodowanie o kwotę wynagrodzenia obrończyni tj. 24600 zł (art. 437 § 2 k.p.k.).

Sąd Okręgowy trafnie zauważa (uzasadnienie podsekcja 4.2.), że to na wnioskodawcy, zwłaszcza gdy korzystał z pomocy fachowej pełnomocniczki, spoczywał ciężar dowiedzenia wszystkich okoliczności związanych z dochodzonym zadośćuczynieniem w tym wynikającym z rozpadem wieloletniego związku z partnerką A. S. (art. 6 k.c.). Wnioskodawca nie wykazał istnienia zależności między swoim tymczasowym aresztowaniem i pogorszeniem relacji z partnerką i rozpadem związku. Apelująca pełnomocniczka poza twierdzeniem, że taki związek przyczynowy występuje nie wskazuje dlaczego stanowisko Sądu I instancji jest nietrafne.

Wbrew apelacji pełnomocniczki Sąd Okręgowy nie pomija (uzasadnienie podsekcja 4.2.) znaczenia inicjowanych przez wnioskodawcę postępowań o ustalenie miejsca pobytu małoletnich córek (III Nsm 998/21) i o nakazanie A. S. opuszczenia nieruchomości gdzie mieszkała z D. I. i córkami i zbliżania się do niej (I Ns 313/21). Dość wskazać, o czym przecież pisze Sąd I instancji, że wnioskodawca zainicjował te postępowania po ponad trzech latach od opuszczenia aresztu śledczego, a nie jak wskazuje apelująca bezpośrednio po przedstawieniu zarzutów wnioskodawcy i zastosowaniu wobec niego tymczasowego aresztowania. Dalszą rzeczą jest to (o czym też pisze Sąd Okręgowy), że w aktach tych postępowań nie ma danych wskazujących na powstanie konfliktu między partnerami po odzyskaniu wolności przez D. I., czy na związek między tym faktem a pogorszeniem się, czy rozpadem relacji. Przeciwnie z wniosku D. I. w sprawie I Ns 313/21 wynika, że wyliczone tam negatywne zachowania A. S. czyniące „szczególnie uciążliwym” wspólne z nią zamieszkiwanie trwały „od ponad półtora roku” przed złożeniem wniosku, więc od około maja 2020 r., czyli dwa lata po uchyleniu tymczasowego aresztowania.

Wniosek o dopuszczenie dowodu z pisma Prokuratury (...)z 28 lipca 2022 r. złożony w sprawie III Nsm 998/21 (k. 17 tych akt) wg jego treści zmierzał do wykazania prowadzenia wobec D. I. postępowania przygotowawczego o udział w zorganizowanej grupie przestępczej o charakterze zbrojnym. Nie wydaje się więc by chodziło o wskazanie „na skrajną degradację Wnioskodawcy”. Jak słusznie można sądzić wniosek, wg zamysłu autorki miał służyć ochronie jej praw i interesów w postępowaniu w którym D. I. domagał się ustalenia miejsca pobytu córek u niego, a nie u uczestniczki i wykazywaniu jego negatywnych cech. Dla przedmiotu niniejszego postępowania ważne jest to, że z treści wniosku można pośrednio sądzić jakie były relacje między D. I. a A. S. w 2022 r. kiedy został złożony, ale nie wynika z niego, wbrew apelacji, że te złe relacje były wynikiem pozbawienia wolności wnioskodawcy pięć lat wcześniej - od grudnia 2016 r. do maja 2017 r.

Natomiast z protokołu rozprawy z 5 listopada 2021 r. (k. 14-15) wynika, że przesłuchana informacyjnie A. S. nie potwierdziła, że problemy w relacjach z wnioskodawcą i córkami miały związek z jego pozbawieniem wolności. Przeciwnie wskazywała na swoje dolegliwości natury psychicznej.

Pełnomocniczka nie wykazała, że nieskorzystanie przez A. S. z możliwości widzenia z tymczasowo aresztowanym wnioskodawcą miało związek z pogarszającymi się relacjami z nim, czy rozpadem związku, a nie z bliżej nieznanymi przyczynami (np. choroba, niemożność zapewnienia opieki dzieciom itp.). Tym bardziej, że D. I. podaje, że partnerka odwiedziła go gdy był pozbawiony wolności, co przeczy tezie o rozpadzie związku z powodu aresztowania i co apelująca pomija.

Nie jest dowolnym stwierdzenie Sądu Okręgowego, że urodzenie się najmłodszej córki wnioskodawcy półtora roku po opuszczeniu aresztu śledczego wskazuje na ówczesne dobre relacje partnerów i przeczy tezie o rozpadzie związku z powodu tymczasowego aresztowania. Pełnomocniczka podnosi, że chodziło o starania o uratowanie związku. Jednak wbrew jej twierdzeniu wnioskodawca nie tłumaczył w ten sposób urodzenia się dziecka.

Ustalona przez Sąd Okręgowy suma tytułem zadośćuczynienia przedstawia odczuwalną, a nie tylko symboliczną wartość ekonomiczną, uwzględnia rozmiar doznanej krzywdy, stopień wywołanych niesłusznym tymczasowym aresztowaniem cierpień psychicznych w tym związanych z rozłąką z najbliższymi, obawami o ich los, ich intensywność i czas trwania. Sąd Apelacyjny uznaje, że przyznana wnioskodawcy suma tytułem zadośćuczynienia nie wykracza poza swobodę jaką Sądowi I instancji daje ustawa.

Z tych wszystkich powodów orzeczono jak w wyroku.

Stosownie do § 4 zdanie drugie art. 554 k.p.k. w razie uwzględnienia roszczeń, choćby w części, wnioskodawcy przysługuje od Skarbu Państwa zwrot uzasadnionych wydatków, w tym z tytułu ustanowienia jednego pełnomocnika. Jak wskazano wyżej o ile zasadne było uwzględnienie w części żądań wnioskodawcy przez Sąd I instancji, to nietrafna okazała się jego apelacja. Zatem wydatki jakie poniósł wnioskodawca w postępowaniu odwoławczym, w tym z powodu ustanowienia pełnomocniczki, były nieuzasadnione. Nie byłoby więc słuszne ich zasądzenie na jego rzecz. Zasadną okazała się natomiast apelacja prokuratora na niekorzyść wnioskodawcy. Stąd za słuszne Sąd Apelacyjny uznał obciążenie Skarbu Państwa wydatkami jakie ten Skarb Państwa tymczasowo wyłożył (art. 635 k.p.k.).

SSA Jerzy Skorupka

SSA Cezariusz Baćkowski

SSA Artur Tomaszewski