Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 12 marca 2025 r.

Sąd Apelacyjny we Wrocławiu II Wydział Karny w składzie:

Przewodniczący: SSA Jerzy Skorupka /spr./

Sędziowie: SA Jarosław Mazurek

SA Bogusław Tocicki

Protokolant: Joanna Rowińska

przy udziale Dariusza Sulikowskiego prokuratora Prokuratury (...)

po rozpoznaniu w dniu 12 marca 2025 r.

sprawy W. G.

o odszkodowanie i zadośćuczynienie

na skutek apelacji wniesionej przez wnioskodawczynię

od wyroku Sądu Okręgowego w Jeleniej Górze

z dnia 7 listopada 2024 r., sygn. akt III Ko 180/24

I.  utrzymuje w mocy zaskarżony wyrok;

II.  nie uwzględnić wniosku o zasądzenie na rzecz wnioskodawczyni W. G. poniesionych kosztów zastępstwa procesowego za postępowanie odwoławcze;

III.  stwierdza, że wydatki za postępowanie odwoławcze ponosi Skarb Państwa.

UZASADNIENIE

Sąd Okręgowy w Jeleniej Górze wyrokiem z 7 listopada 2024 r. oddalił żądanie W. G. o odszkodowanie i zadośćuczynienie na podstawie ustawy z 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego.

Wyrok zaskarżyła w całości pełnomocnik wnioskodawczyni r.pr. K. Z., zarzucając:

1.  błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia przez uznanie, że zatrzymanie W. S. i zesłanie go do łagrów ZSRR od 1 kwietnia 1951 r, do grudnia 1955 r., nie było związane z działalnością na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego, gdy był on członkiem Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie i w związku z tym rozpracowywany przez ówczesne władze państwowe;

2.  art. 552§1 KPK w zw. z art. 558 KPK oraz 445§1 i 2 KC i art. 6 KC (tak w oryginale) przez błędną ich wykładnię i w efekcie nieprawidłowe uznanie, że wnioskodawczyni nie należy się zadośćuczynienie i odszkodowanie w związku z represjami jej ojca W. S.;

3.  obrazę przepisów postępowania, która miała wpływ na treść orzeczenia, tj. art. 7 KPK przez przekroczenie swobodnej ceny dowodów, przez błędne uznanie, że działalność W. S. nie stanowiła przyczyny zesłania do łagrów ZSRR.

We wniosku odwoławczym skarżąca wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku przez zasądzenie na rzecz wnioskodawczyni żądanego zadośćuczynienia i odszkodowania.

Sąd Apelacyjny we Wrocławiu zważył, co następuje.

Apelacja jest bezzasadna, gdyż sąd pierwszej instancji nie uchybił przepisom postępowania wskazanym w skardze, prawidłowo ustalając fakty odpowiadające ujawnionym w sprawie dowodom oraz prawidłowo oceniając je pod względem prawnym.

Według apelacji, wnioskodawczyni należy się żądane zadośćuczynienie i odszkodowanie, gdyż jej ojciec był żołnierzem Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. Z tego też powodu został zesłany do sowieckich łagrów. Twierdzi się, że przynależność do Armii Andersa stanowiła działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego. Zdaniem autorki apelacji, każdy żołnierz Armii Andersa walczył o niepodległy byt Państwa Polskiego, niezależnie od pobudek i motywów wstąpienia do tej armii i podjęcia walki zbrojnej. Tym samym, każdy żołnierz Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie był bojownikiem o niepodległy byt Państwa Polskiego i każdemu z nich należy się stosowna rekompensata z budżetu państwa.

Z wymienioną tezą nie można się zgodzić, gdyż w nieuprawniony sposób generalizuje przynależność do określonej formacji zbrojnej z działalnością na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego. Teza jest fałszywa, tak samo, jak twierdzenie, że każdy żołnierz Armii Krajowej walczył o niepodległy byt Państwa Polskiego, a każdy żołnierz armii generała Berlinga czy Gwardii Ludowej walczył o to, aby Polska była państwem komunistycznym. Nie każdy, kto był represjonowany przez władze radzieckie i stalinowskie był bojownikiem o niepodległość Polski, gdyż represje spowodowane były różnymi okolicznościami. Gdyby celem ustawy „lutowej” było przyznanie odszkodowania i zadośćuczynienia wszystkim osobom, które walczyły w armii generała Andersa lub z tego powodu doznały represji, prawodawca powinien jasno postanowić, że za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego uznaje się udział w Polskich Siłach Zbrojnych na Zachodzie, czyli w II Korpusie Polskim. Takiego uregulowania w ustawie jednak nie ma.

Dlatego należy odróżnić sytuację osób, które prowadziły walkę o niepodległość Polski, od sytuacji osób represjonowanych przez władze radzieckie oraz władze polskie w czasach stalinowskich. Takim osobom przysługują środki prawne służące naprawieniu wyrządzonych im krzywd, ale nie na podstawie cytowanej ustawy, tylko na zasadach ogólnych.

W rozpoznawanej sprawie sąd ustalił, że ojciec wnioskodawczymi W. S., od października 1941 r. walczył w szeregach Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. W lipcu 1947 r. wrócił do rodzinnej wsi K., która wówczas wchodziła w skład ZSRR. W kwietniu 1951 r. został uznany przez władze ZSRR za „niebezpieczny element” i wywieziony do obozu w obwodzie I.. Nie wiadomo, z jakiego powodu uznano W. S. na „element niebezpieczny” oraz jaki był rzeczywisty powód zesłania do łagru. Forsowana w apelacji teza, że był rozpracowywany przez władze radzieckie nie ma żadnego potwierdzenia w ujawnionych dowodach i okolicznościach sprawy i jest zupełnie dowolna. W grudniu 1955 r. w ramach akcji repatriacyjnej W. S. przyjechał do Polski.

Teza apelacji, że wnioskodawczyni uzyskała tytuł do żądania odszkodowania i zadośćuczynienia na podstawie tzw. ustawy lutowej, gdyż jej ojciec był żołnierzem Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie jest sprzeczna z przepisem art. 8 ust. 2a i art. 8 ust. 2b wymienionej ustawy i stanowi wyłącznie hipotezę autorki apelacji formułowaną również z finansowych powodów.

Cytowana ustawa nie objaśnia pojęcia „działalność na rzecz niepodległego bytu państwa Polskiego”. Nie czyni tego na gruncie art. 1 oraz art. 8 ust. 2a i art. 8 ust. 2b. Z przepisu art. 1 ust. 1 można zaś wnosić, że ustawa za wymienioną działalność uznaje także opór przeciwko kolektywizacji wsi oraz obowiązkowym dostawom. Ustawa wymaga zatem ustalenia określonych przejawów działalności niepodległościowej. Fundamentem, na którym została zbudowana odpowiedzialność odszkodowawcza Państwa Polskiego w ustawie „lutowej”, jest wszak powiązanie represji, których doznały osoby uprawnione z powodem, dla którego się ich dopuszczano, tj. z działalnością na rzecz niepodległego bytu Polski. Tym samym, przynależność do określonej formacji zbrojnej czy politycznej oraz bierne identyfikowanie się z określoną ideologią, ustrojem społeczno-politycznym i porządkiem prawnym, nie stanowi jeszcze o prowadzeniu działalności niepodległościowej. Niezbędne jest aktywne zachowanie wyrażające się w pojęciu „działalność”. Zachowanie to musi być ukierunkowane na uzyskanie „niepodległego bytu państwa”, a tym samym dążyć do osiągnięcia tego celu. Ustawa z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego ma wszak na celu oddanie sprawiedliwości osobom działającym na rzecz tej niepodległości, a nie danie satysfakcji wszystkim osobom represjonowanym przez władze radzieckie czy polskie władze w okresie stalinowskim i późniejszym. Celem ustawy jest oddanie honoru osobom, które poświęciły wolność, zdrowie, a nawet życie walce o niepodległy byt Państwa Polskiego, a nie wszystkim osobom represjonowanym przez opresyjne władze państwa totalitarnego czy choćby autorytarnego. Innymi słowy, wymieniona ustawa nie przewiduje możliwości odszkodowania i zadośćuczynienia z powodu każdej represji ze strony autorytarnego czy niedemokratycznego państwa, ale jej celem jest zrekompensowanie krzywd tylko tych osób, które podejmowały rzeczywiste działania na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego i były represjonowane za prowadzenie takiej działalności lub z powodu jej prowadzenia. Za osobę uprawnioną do odszkodowania i zadośćuczynienia należy uważać więc taką, która rzeczywiście prowadziła działalność niepodległościową.

Dał temu wyraz Sąd Najwyższy wyrażając pogląd, że „przynależność do Świadków Jehowy i wynikające z tego faktu konsekwencje w postaci odmowy pełnienia służby wojskowej, bez wyraźnie zaakcentowanej działalności niepodległościowej nie może być uznana za działalność o jakiej mowa w art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego” (zob. post. SN z 25.07.2018 r., VII KZ 6/18).

Zbieżny pogląd wyraził Sąd Apelacyjny w Gdańsku. Mianowicie, „sama przynależność do określonej organizacji nie implikuje jeszcze uznania, że określona osoba prowadziła działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego, co skutkowało jej represjonowaniem. Nie można podzielić stanowiska, że należy rozszerzająco interpretować zachowania mogące być uznane za działalność niepodległościową. Przeciwnie, musi ona odnosić się wprost do walki o niepodległy byt i nie może być domniemana (zob. wyr. SA w Gdańsku z dnia 8.04.2022 r., II AKa 29/22).

Również Sąd Apelacyjny we Wrocławiu wyraził pogląd, że dla uzyskania odszkodowania lub zadośćuczynienia na podstawie art. 8 ust. 2a i art. 8 ust. 2b ustawy lutowej ustalenie o represjonowaniu przez organy władzy radzieckiej jest niewystarczające, gdyż wymagane jest ustalenie, że te represje miały związek z działalnością na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego. Mianowicie, „zasądzenie odszkodowania dochodzonego w oparciu o ustawę z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działanie na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego warunkowane jest udowodnieniem związku zachodzącego pomiędzy wykazywaną szkodą lub krzywdą a orzeczeniem, którego nieważność została stwierdzona lub takiego związku z represjami, jakie osobę tę spotkały ze strony radzieckich organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości lub organów pozasądowych w warunkach, o których mowa w ust. 2a i 2b art. 8 ustawy lutowej. Ten związek musi być udowodniony, nie może opierać się jedynie na domniemaniu, ciężar dowodu (lub co najmniej inicjatywy dowodowej), spoczywa na wnioskodawcy” (zob. wyr. SA we Wrocławiu z dnia 22.02.2024 r., II AKa 36/24).

Uprawnienia osób represjonowanych przez radzieckie organy ścigania do domagania się odszkodowania i zadośćuczynienia uzależnione zostały od spełnienia następujących warunków określonych w art. 8 ust. 2a i art. 2b ustawy z dnia 23 lutego 1991 r.: 1) zamieszkania uprawnionego w Polsce w chwili składania wniosku lub w chwili śmierci; 2) represjonowania przez radzieckie organy ścigania i wymiaru sprawiedliwości lub organy pozasądowe za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego lub z powodu takiej działalności; 3) prowadzenia przez te organy działalności na terytorium Polski w granicach ustalonych w Traktacie Ryskim w okresie od dnia 1.01.1944 r. do dnia 31.12.1956 r. lub na obecnym terytorium Polski w okresie od dnia 1.07.1944 r. do dnia 31.12.1956 r.; 4) prowadzenia przez te organy działalności poza obecnym terytorium Polski w okresie od dnia 17.09.1939 r. do dnia 5.02.1946 r. (zob. wyr. SN z 5.07.2006 r. IV KK 117/06).

W rozpoznawanej sprawie nie jest sporne ustalenie, że W. S. w chwili śmierci w dniu 31 maja 1979 r. mieszkał na terenie Polski w L.. Doznał represji ze strony radzieckich organów ścigania, które działały na terytorium Polski w granicach ustalonych w Traktacie Ryskim. W kwietniu 1951 r. (a więc w okresie pomiędzy 1 stycznia 1944 r. a 31 grudnia 1956 r. został wywieziony do łagru w obwodzie irkuckim. Nie zostało zaś ustalone, że represje te nastąpiły z powodu działalności W. S. na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego, jaką miała być służba w Polskich Siłach Zbrojnych na Zachodzie, czyli w Armii generała Władysława Andersa, w okresie wskazanym w ustawie, tj. pomiędzy dniem 17 września 1939 r. a 5 lutego 1946 r.

Jeżeli w apelacji wyraża się pogląd, że po powrocie do rodzinnej wsi W. S. był rozpracowywany przez radzieckie organy ścigania i z powodu udziału w Armii Andersa został wywieziony do łagru, to równie prawdopodobna jest teza, że po powrocie do rodzinnej wsi W. S. podpisał tzw. „lojalkę”, że akceptuje ustrój i porządek prawny w ZSRR i nie będzie występował przeciwko władzy radzieckiej oraz walczył o niepodległy byt Państwa Polskiego i tego względu nie został od razu aresztowany, ani przez kolejne cztery lata. Został zaś wywieziony do łagru z innych powodów niż działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego. Z powodu braku jakichkolwiek pewnych danych, można budować jeszcze inne wersje zdarzenia odmienne od forsowanej w apelacji. Taka sytuacja jest możliwa, gdyż wnioskodawczyni nie wykazała, że jej ociec rzeczywiście prowadził działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego lub z powodu takiej działalności był represjonowany przez radzieckie organy ścigania.

Mając na względzie podane okoliczności, orzeczono jak na wstępie.

SSA Jarosław Mazurek SSA Jerzy Skorupka SSA Bogusław Tocicki