Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 12 czerwca 2025 r.

Sąd Apelacyjny we Wrocławiu II Wydział Karny w składzie:

Przewodniczący SSA Cezariusz Baćkowski

Sędziowie: SA Agata Regulska

SA Andrzej Szliwa

Protokolant: Anna Konieczna

przy udziale Izabeli Mikłuszki prokuratora delegowanej do Prokuratury (...) we W.

po rozpoznaniu 12 czerwca 2025 r.

sprawy wnioskodawczyni K. L.

o zadośćuczynienie

na skutek apelacji wniesionej przez wnioskodawczynię

od wyroku Sądu Okręgowego we Wrocławiu

z dnia 3 lutego 2025 r. sygn. akt III Ko 806/24

I.  utrzymuje w mocy zaskarżony wyrok;

II.  zwalnia wnioskodawczynię od wydatków postępowania odwoławczego, obciążając nimi Skarb Państwa.

UZASADNIENIE

Pełnomocniczka wnioskodawczyni K. L. wniosła art. 8 ust. 4 w zw. z art. 8 ust. 1 ustawy z 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (tekst jedn. Dz.U. z 2024 r., poz. 442) o zasądzenie od Skarbu Państwa na rzecz wnioskodawczyni 6250000 zł tytułem uzupełniającego zadośćuczynienia z ustawowymi odsetkami za opóźnienie za krzywdę jakiej doznał ojciec wnioskodawczyni A. L. z powodu wydania i wykonania wyroku b. Wojskowego Sądu Rejonowego we Wrocławiu z 14 kwietnia 1950 r., sygn. akt Sr 268/50.

Sąd Okręgowy we Wrocławiu wyrokiem z 3 lutego 2025 r., sygn. akt III Ko 806/24:

I.na podstawie art. 8 ust. 4 ustawy z 23 lutego 1991r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego zasądził od Skarbu Państwa na rzecz wnioskodawczyni K. L. zadośćuczynienie w wysokości 512 746,74 złotych (pięćset dwanaście tysięcy siedemset czterdzieści sześć złotych 74/100) wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty,

II. oddalił dalej idące żądanie wnioskodawczyni;

III. zasądził od Skarbu Państwa na rzecz wnioskodawczyni K. L. 240 (dwieście czterdzieści) złotych tytułem zwrotu kosztów sądowych;

IV. kosztami postępowania obciążył Skarb Państwa.

Apelację od tego wyroku wniosła pełnomocniczka wnioskodawczyni K. L., która zaskarżyła wyrok w części oddalającej wniosek. Skarżąca zarzuciła:

1)  obrazę przepisów prawa materialnego, tj.:

a)  art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 23.02.1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego w zw. z art. 445 § 1 i 2 kodeksu cywilnego oraz art. 448 kodeksu cywilnego poprzez błędną ich wykładnię skutkującą bezzasadnym przyjęciem, że odpowiednie zadośćuczynienie za krzywdy doznane przez A. L. wynosi 512.746,74 zł oraz oddaleniem wniosku ponad tę kwotę w sytuacji, gdy okoliczności niniejszej sprawy jednoznacznie przemawiają za zasądzeniem na rzecz wnioskodawczyni zadośćuczynienia w wyższej wysokości (wskazanej we wniosku) w związku z ogromem krzywd, cierpień oraz negatywnych przeżyć w sferze psychicznej doświadczonych przez represjonowanego i negatywnych konsekwencji represji na jego dalsze życie;

b)  art. 8 ust. 1 ustawy lutowej w zw. z art. 445 § 1 i 2 k.c. oraz art. 448 k.c. poprzez ich błędną wykładnię i nieuwzględnienie we właściwy sposób wszystkich istotnych okoliczności, które miały wpływ na wymiar krzywd i cierpień doznanych przez A. L., a zwłaszcza:

- ogromu traumy i cierpienia represjonowanego związanego z samym faktem zatrzymania go, niepewności co do jego losu i okresu, w jakim będzie pozbawiony wolności;

- długiego okresu stosowania represji, niehumanitarnych, nieludzkich, trudnych do wyobrażenia i z całą pewnością urągających jakiejkolwiek godności warunków, w jakich A. L. przebywał;

- brutalnej przemocy jakiej doznał A. L. ze strony strażników więziennych, stosowanie niedozwolonych metod śledczych;

- braku kontaktu z rodziną;

- intensywnych, trwałych i nieodwracalnych skutków zdrowotnych stosowanej wobec A. L. represji, w tym zwłaszcza w zakresie wycieńczenia fizycznego i rozchwiania jego psychiki;

a w konsekwencji błędne nieuwzględnienie w pozostałym zakresie wniosku o zadośćuczynienie.

2)  obrazę przepisów postępowania, która mogła mieć wpływ na treść orzeczenia, tj.:

a)  art. 7 k.p.k. poprzez dowolną ocenę dowodów i wyciągnięcie z materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie wniosków sprzecznych z zasadami prawidłowego rozumowania, doświadczenia życiowego i wskazaniami wiedzy wskutek uznania, że zasądzone zadośćuczynienie spełnia cel i wymogi określone art. 8 ust. 1 ustawy lutowej w przypadku ogromu krzywd i cierpień doświadczonych przez A. L. w wyniku zastosowania represji;

b)  art. 410 k.p.k. poprzez pominięcie i nieuwzględnienie we właściwy sposób wszystkich istotnych okoliczności, wynikających z materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie, które miały wpływ na rozmiar krzywd pokrzywdzonego, a w konsekwencji na wysokość zadośćuczynienia, w szczególności sposobu w jaki został zatrzymany, a następnie przez ponad 5 lat brutalnie traktowany, fatalnych niegodnych warunków osadzenia, rozłąki z rodziną, towarzyszącego represjonowanemu poczucia strachu, niepewności, braku nadziei, ogromnego stresu związanego pobytem w zakładach karnych i wpływu zastosowanych represji na dalsze życie i zdrowie A. L..

3)  błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za postawę wyroku, mający wpływ na treść orzeczenia, polegający na niedostatecznym ustaleniu rozmiaru krzywdy A. L., a w konsekwencji niewzięciu pod uwagę wszystkich okoliczności mających wpływ na wymiar krzywdy, co zdaniem wnioskodawczyni przemawia za tym, że zasądzona wyrokiem Sądu Okręgowego kwota zadośćuczynienia jest nieadekwatna i niewspółmierna do rozmiaru krzywd i cierpień doświadczonych przez represjonowanego.

Podnosząc powyższe zarzuty, apelująca wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez:

1)  zasądzenie na rzecz wnioskodawczyni dalszej kwoty 5.737.253,26 zł tytułem zadośćuczynienia za krzywdę doznaną przez A. L. wskutek wykonania kary pozbawienia wolności orzeczonej wyrokiem byłego Wojskowego Sądu Rejonowego we Wrocławiu z dnia 14 kwietnia 1950 r., sygn.. akt: Sr 268/50, utrzymanego w mocy postanowieniem Wojskowego Sądu Najwyższego z dnia 10 października 1950 r., Nr Sn.Odw.S. 1666/50, w związku z jego działalnością na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego;

2)  ewentualnie – przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania przez Sąd Okręgowy we Wrocławiu.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Apelacja pełnomocniczki wnioskodawczyni K. L. okazała się niezasadna.

Art. 8 ust. 4 w zw. z art. 8 ust. 1 ustawy z 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (tekst jedn. Dz.U. z 2024 r., poz. 442, cyt. dalej jako ustawa lutowa) stwarza możliwość, jeśli przemawiają za tym względu słuszności, zasądzenia na rzecz wymienionych tam osób najbliższych represjonowanego, uzupełniającego odszkodowania i zadośćuczynienia za szkody i krzywdy wynikłe z wydania lub wykonania orzeczenia, choć w następstwie uwzględnienia rewizji nadzwyczajnej, kasacji lub wznowienia postępowania prawomocnie zasądzono już odszkodowanie. Unormowanie to stanowiące odstępstwo od zasady res iudicata będzie miało zastosowanie w wypadku ustalenia znacznej dysproporcji pomiędzy tym, co uprawniony już wcześniej otrzymał przy uwzględnieniu waloryzacji, a tym, co otrzymałby aktualnie (postanowienie Sądu Najwyższego z 28 czerwca 2023 r., V KK 217/23, LEX nr 3575163).

W świetle ustaleń, które legły u podstaw zaskarżonego wyroku nie budzi wątpliwości, że:

- A. L. – ojciec wnioskodawczyni, podczas II wojny światowej i bezpośrednio potem działał w podziemiu niepodległościowym,

- z powodu tej działalności został zatrzymany 8 czerwca 1949 r., aresztowany, a następnie skazany wyrokiem b. Wojskowego Sądu Rejonowego we Wrocławiu z 10 kwietnia 1950 r., sygn. akt Sr 268/50 utrzymanym w mocy postanowieniem Najwyższego Sądu Wojskowego z 10 października 1950 r., sygn. akt Sn.Odw.S. 1666/50, wymierzono mu karę łączną 10 lat więzienia i pozbawienie praw publicznych obywatelskich i honorowych na 5 lat,

- od 8 czerwca 1949 r. do 23 sierpnia 1954 r. (62,5 miesiąca, 1896 dni), kiedy został warunkowo przedterminowo zwolniony, A. L. był pozbawiony wolności, przebywał w aresztach śledczych w W., W., a od 12 czerwca 1951 r. w więzieniu w S.,

- wyrokiem z 24 stycznia 1990 r., sygn. akt V KRN 319/89 Sąd Najwyższy uchylił orzeczenia b. Wojskowego Sądu Rejonowego we Wrocławiu oraz Najwyższego Sądu Wojskowego i postępowanie wobec A. L. umorzył,

- Sąd Wojewódzki we Wrocławiu postanowieniem z 11 czerwca 1990 r., sygn. akt III Ko 47/90, zasądził od Skarbu Państwa na rzecz A. L. 40660000 złotych, w tym 18960000 złotych tytułem zadośćuczynienia za oczywiście niesłuszne skazanie,

- A. L. zmarł w kraju 10 grudnia 2007 r. pozostawiając córkę K. L..

Nie jest kwestionowane spełnienie przesłanek odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa określonych w art. 8 ust. 4 w zw. z art. 8 ust. 1 ustawy lutowej.

Apelacja pełnomocniczki podnosi zarzuty obrazy przepisu postępowania, prawa materialnego i błędu w ustaleniach faktycznych, to w zasadniczo chodzi o ten sam zarzut – ustalenia wielkości zadośćuczynienia w nieodpowiedniej sumie.

Zarzut obrazy art. 7 k.p.k. jest niezasadny. Sąd I instancji dał wiarę wszystkim dowodom ujawnionym na rozprawie. Formułując ten zarzut apelująca podważa nie ocenę dowodów, lecz podnosi, że Sąd I instancji wyprowadził z tych dowodów błędne wnioski o podstawie faktycznej. Chodzi więc o przyczynę odwoławczą z art. 438 pkt 3 k.p.k.

Sąd Okręgowy ustalając wielkość zadośćuczynienia dostrzegł i uwzględnił (uzasadnienie podsekcje 3.1., 5.2.) relację wnioskodawczyni (k. 161v-162) o skrajnie złych, warunkach pobytu jej ojca w aresztach śledczych i więzieniu, niedożywieniu, stosowaniu wobec niego tortur, przemocy, poniżającym traktowaniu. Nie pominął ten Sąd stosunkowo długiego czasu trwania izolacji w takich ciężkich warunkach (62,5 miesiąca). Zarzut obrazy art. 410 k.p.k. nie jest zasadny.

Ustalonej sumy pieniężnej tytułem zadośćuczynienia wynoszącej 1,25 mln zł nie sposób uznać za symboliczną. Taka kwota nie traci z pola widzenia przeżyć psychicznych A. L. związanych z niepewnością co do własnego losu, rozłąką z najbliższymi, poczuciem skrzywdzenia związanego ze skazaniem na dolegliwą karę za czyny popełnione z pobudek zasługujących na uwzględnienie, nawet jeśli Sąd Okręgowy wprost tego nie wyartykułował w pisemnych motywach. Skoro zadośćuczynienie ma kompensować cierpienia fizyczne i psychiczne osoby represjonowanej, to dla ustalenia odpowiedniej sumy pieniężnej nie mają znaczenia cierpienia psychiczne będące udziałem najbliższych osoby represjonowanej związane np. z brakiem wiadomości o losie takiej osoby.

Wnioskodawczyni zastępowana przez fachową pełnomocniczkę nie dostarczyła dowodów wykazujących, że warunki pozbawienia wolności skutkowały pogorszeniem stanu zdrowia represjonowanego po opuszczeniu więzienia.

Zarzuty obrazy art. 8 ust. 1 ustawy lutowej w zw. z art. 445 § 1 i 2 k.c. i art. 448 k.c. są niezasadne.

Powołane przepisy Kodeksu cywilnego mówią o „odpowiedniej sumie pieniężnej” mającej zadośćuczynić cierpieniom doznanym przez osobę represjonowaną wskutek naruszenia dóbr osobistych przez zdarzenia wymienione w art. 8 ust. 1 ustawy lutowej. Obraza prawa materialnego może polegać na błędnej wykładni prawa, albo na błędnym zastosowaniu (niezastosowaniu) stanowczego przepisu prawa materialnego. Pełnomocniczka co prawda podnosi, że Sąd Okręgowy wadliwie wykładał wymienione przepisy, lecz nie wskazuje na czym polegało niezastosowanie lub nieprawidłowe zastosowanie zasad wykładni prawa, podnosi natomiast, że przyznana tytułem zadośćuczynienia suma jest niewspółmierna do rozmiaru krzywd doznanych przez ojca wnioskodawczyni. W istocie więc chodzi nie o zarzut obrazy prawa materialnego, lecz o twierdzenie, że ustalona przez Sąd I instancji suma nie jest odpowiednia do rozmiaru krzywdy doznanej przez A. L. w następstwie wydania i wykonania wobec niego wyroku b. Wojskowego Sądu Rejonowego we Wrocławiu.

Odpowiednia suma pieniężna ma kompensować krzywdę (art. 445 § 1 i 2 k.c., art. 448 k.c.), a ta z istoty nie daje się wyrazić w pieniądzu. Odpowiednia suma jest nie tyle ekwiwalentem krzywdy, jak to jest w wypadku szkody materialnej, lecz ma zapobiegać trwaniu naruszenia, czy łagodzić skutki negatywnych doznań stąd wynikłych. Taki kompensacyjny charakter wskazuje, że ma ona przedstawiać odczuwalną, a nie symboliczną wartość ekonomiczną uwzględniającą „rozmiar doznanej krzywdy, wymagający oceny stopnia wywołanych cierpień psychicznych lub fizycznych, ich intensywności, czasu trwania lub nieodwracalności następstw doznanej krzywdy, ale także inne podobne okoliczności towarzyszące ujawnionej krzywdzie, objęte pojęciem tzw. całokształtu sprawy (por. np. wyrok Sądu Najwyższego z 30 stycznia 2004 r., I CK 131/03, OSNC 2005 Nr 2, poz. 40). „Nie w pełni mierzalny (wymierny) charakter tych okoliczności sprawia, że sąd ma normatywną swobodę w ustalaniu odpowiednich sum tytułem należnego zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę, co sprawia, że korygowanie jego wysokości w kwotach zasądzonych przez sądy niższej instancji jest możliwe i dopuszczalne tylko wówczas, gdy stwierdza się oczywiste naruszenie ogólnych zasad (kryteriów) ustalania wysokości zadośćuczynienia. (wyrok Sądu Najwyższego z 26 lipca 2016 r., II PK 193/15, LEX nr 2151422).

Skoro suma zadośćuczynienia ma rekompensować krzywdę jaka została bezprawnie wyrządzona konkretnej osobie represjonowanej, uwzględniać zmienne w czasie natężenie jej cierpienia zależnego od warunków w jakich się ta osoba znajdowała, rodzaju represji, czasu ich trwania, stanu zdrowia osoby represjonowanej, to stosowanie metody taryfikacyjnej (jak to uczynił Sąd Okręgowy) dla określenia wielkości odpowiedniej sumy pieniężnej tytułem zadośćuczynienia nie wydaje się właściwe.

Natomiast ustalona przez Sąd Okręgowy, mimo wadliwego sposobu jej wyliczenia, suma pieniężna jest odpowiednia do doznanej przez ojca wnioskodawczyni krzywdy, ma realną wartość ekonomiczną zdatną by uczynić zadość funkcji kompensacyjnej i nie wykracza poza przyznany przez ustawę Sądowi orzekającemu merytorycznie szeroki zakres swobody.

Sąd I instancji określając wielkość uzupełniającego zadośćuczynienia trafnie pomniejszył ustaloną sumę zadośćuczynienia (1,25 mln zł) o wartość zadośćuczynienia zasądzonego w czerwcu 1990 r. (18.960.000 „starych” zł), którą zwaloryzował sięgając do powszechnie stosowanej metody odnoszenia go do ówczesnego najniższego wynagrodzenia (120000 „starych” zł - M.P.1990.2.17). Apelacja nie kwestionuje przyjętego sposobu wyliczenia uzupełniającego zadośćuczynienia.

Z tych powodów, przy braku okoliczności podlegających uwzględnieniu z urzędu należało zaskarżony wyrok utrzymać w mocy (art. 437 § 1 k.p.k.).

Stosownie do § 4 zdanie drugie art. 554 k.p.k. w zw. z art. 8 ust. 3 ustawy lutowej w razie uwzględnienia roszczeń, choćby w części, wnioskodawcy przysługuje od Skarbu Państwa zwrot uzasadnionych wydatków, w tym z tytułu ustanowienia jednego pełnomocnika. W realiach sprawy zasadne było uwzględnienie w części żądań wnioskodawczyni przez Sąd I instancji, jednak nietrafna okazała się apelacja jej pełnomocniczki. Zatem wydatki jakie poniosła wnioskodawczyni w postępowaniu odwoławczym, w tym z powodu ustanowienia pełnomocniczki, były nieuzasadnione. Nie byłoby więc zasadne ich zasądzenie na jej rzecz. Jednocześnie nie byłoby słuszne obciążanie wnioskodawczyni wydatkami postępowania odwoławczego wywołanymi bezzasadną apelacją jej pełnomocniczki, dlatego Sąd Apelacyjny obciążył nimi Skarb Państwa (art. 624 § 1 k.p.k. w zw. z art. 8 ust. 3 ustawy lutowej i art. 558 k.p.k.).

SSA Agata Regulska

SSA Cezariusz Baćkowski

SSA Andrzej Szliwa