Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 25 lipca 2024 r.

Sąd Apelacyjny we Wrocławiu II Wydział Karny w składzie:

Przewodniczący SSA Andrzej Kot (spr.)

Sędziowie: SA Piotr Kaczmarek

SA Maciej Skórniak

Protokolant: Magdalena Szymczak

przy udziale prokuratora Prokuratury (...) we W. Bogdana Wrzesińskiego

po rozpoznaniu w dniu 25 lipca 2024 r.

sprawy z wniosku K. F. (1)

o odszkodowanie i zadośćuczynienie

na skutek apelacji wniesionej przez wnioskodawcę

od wyroku Sądu Okręgowego w Opolu

z dnia 19 marca 2024 r. sygn. akt III Ko 460/23

I.  zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że podwyższa zasądzone na rzecz wnioskodawcy K. F. (1) zadośćuczynienie do 100.000 zł (stu tysięcy złotych) przyjmując, iż przysługuje ono za pełnienie czynnej służby wojskowej w okresie od 5 listopada 1982 roku do 17 października 1984 roku;

II.  w pozostałym zakresie zaskarżony wyrok utrzymuje w mocy;

III.  zasądza od Skarbu Państwa na rzecz wnioskodawcy K. F. (1) kwotę 240 zł tytułem zwrotu kosztów związanych z udziałem pełnomocnika w postępowaniu odwoławczym;

IV.  kosztami sądowymi związanymi z postępowaniem odwoławczym obciąża Skarb Państwa.

UZASADNIENIE

Sąd Okręgowy w Opolu wyrokiem z dnia 19 marca 2024 r., sygn.. akt: III Ko 460/23:

I.  zasądził od Skarbu Państwa na rzecz K. F. (1) kwotę 40.000 zł tytułem zadośćuczynienia za krzywdę wynikającą z pełnienia czynnej służby wojskowej, do której odbycia został powołany za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego.

II.  zasądził od Skarbu Państwa na rzecz K. F. (1) kwotę 12.920 zł tytułem odszkodowania za szkodę wynikającą z pełnienia czynnej służby wojskowej, do której odbycia został powołany za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego.

III.  w pozostałym zakresie wniosek oddalił.

IV.  zasądził od Skarbu Państwa na rzecz K. F. (1) kwotę 240 zł tytułem kosztów ustanowienia pełnomocnika w sprawie.

V.  kosztami postępowania obciążył Skarb Państwa.

Apelację od powyższego wyroku wniósł pełnomocnik wnioskodawcy.

Apelujący zarzucił: obrazę przepisów prawa materialnego, a to przepisu art. 8a ust. 1 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (Dz.U. z 1991 r., nr 34, poz. 149) w zw. z art. 2 i art. 77 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej przez błędną jego wykładnię wyrażającą się w przyjęciu, iż osobie która pełniła czynną służbę wojskową, do której odbycia została powołana za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego, przysługuje od Skarbu Państwa odszkodowanie za poniesioną szkodę i zadośćuczynienie za doznaną krzywdę wyłącznie za okres od dnia 1 listopada 1982 r. do dnia 28 lutego 1983 r., pomimo iż uwzględniająca konstytucyjną zasadę przyznawania należytej rekompensaty wykładnia systemowa oraz wykładnia funkcjonalna i historyczna ww. przepisu przemawiają za przyjęciem, iż osobie spełniającej ww. kryteria podmiotowe przysługuje prawo do odszkodowania lub zadośćuczynienie za pełnie poniesionych szkód z tytułu pełnienia służby wojskowej za cały jej okres.

Podnosząc powyższe zarzuty, apelujący wniósł o:

1)  zmianę zaskarżonego orzeczenia przez podwyższenie zasądzonego od Skarbu Państwa na rzecz wnioskodawcy zadośćuczynienia za krzywdę wynikającą z pełnienia czynnej służby wojskowej, do której odbycia został powołany za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego do kwoty 235.666,66 zł, z ustawowymi odsetkami za zwłokę od dnia uprawomocnienia się wyroku.

2)  zmianę zaskarżonego orzeczenia przez podwyższenie zasądzonego od Skarbu Państwa na rzecz wnioskodawcy odszkodowania za szkodę wynikającą z pełnienia czynnej służby wojskowej, do której odbycia został powołany za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego do kwoty 66.478,77 zł, z ustawowymi odsetkami za zwłokę od dnia uprawomocnienia się wyroku.

3)  zasądzenie od Skarbu Państwa na rzecz wnioskodawcy zwrotu wydatków związanych z udziałem pełnomocnika w postępowaniu odwoławczym wg norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Zarzut obrazy art. 8a ust. 1 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego okazał się być zasadny, a w związku z tym apelacja pełnomocnika zasługiwała w części na uwzględnienie. Naruszenie wspomnianego przepisu polegało na dokonaniu jego wadliwej wykładni przy prawidłowo ustalonym stanie faktycznym. W wyniku tego Sąd I instancji błędnie przyjął, iż w przypadku K. F. (1) obowiązujące unormowania pozwalają zrekompensować szkody i krzywdy jedynie za okres odbywania służby wojskowej od 5 listopada 1982 r. do 28 lutego 1983 r., a nie za faktyczny czas pozostawania w tej służbie tj. do dnia 17 października 1984 r. W związku z tym zaskarżony wyrok musiał ulec zmianie polegającej na podwyższeniu zasądzonego na rzecz wnioskodawcy zadośćuczynienia za cały okres pełnienia przez niego służby wojskowej, do której powołany został za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego.

Z bezspornych ustaleń wynika, że K. F. (1) w latach 1981 - 1982 prowadził działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego, rozpoczął współpracę z (...) (...) Ziemi (...), zajmował się drukiem i kolportażem materiałów informacyjnych oraz wydawnictw niezależnych, uczestniczył w akcjach małego sabotażu, rozdawał ulotki, malował znaki Polski Walczącej, głosił hasła przeciwne ówcześnie obowiązującemu systemowi oraz pomagał osobom ukrywającym się w konspiracyjnym lokalu przy ul. (...) w N.. W dniu 17.05.1982 r. po rewizji mieszkania i znalezieniu matryc, ulotek i wydawnictw niezależnych został zatrzymany na 48 godzin. Nie podjął współpracy ze służbami bezpieczeństwa, posiada status osoby represjonowanej. K. F. (1) ze względu na wiek podlegał pod (...) jako poborowy – odroczony do 31 marca 1983 r.

Wnioskodawca z uwagi na prowadzoną - wrogą dla ówcześnie obowiązującego ustroju - działalność został wytypowany jako osoba prowokująca zajścia i ekscesy wymierzone przeciwko porządkowi PRL i w ramach swoistej represji oraz izolacji powołany do czynnej służby wojskowej. Został wezwany do odbycia służby wojskowej w dniu 5.11.1982 r. w Jednostce Wojskowej nr (...) w J..

Wnioskodawca po otrzymaniu wezwania od patrolu wojskowego, stawił się w jednostce w J.; nie był zatrzymywany czy doprowadzany, dojechał pociągiem. Tam wnioskodawca odbywał pierwszą część służby wojskowej (od 5.11.1982 do 10.01.1983 r. Służba wojskowa polegała przede wszystkim na ćwiczeniu musztry i pracach fizycznych. Ćwiczenia fizyczne polegały m.in. na czołganiu i pełzaniu w błocie. Wnioskodawca zmuszony był do bezsensownych prac np. wylewaniu wody z korytarzy na zewnątrz przy kilkunastostopniowym mrozie. Rzeczy odbywających służbę były celowo rozrzucane. Mundur wnioskodawca musiał prać samemu, a który to często niewyschnięty zakładał bez względu na temperaturę. W drugim etapie odbywania służby wojskowej na przełomie lutego i marca 1983 r., która miała miejsce w M. w Jednostce Wojskowej nr (...) wnioskodawca oraz inne osoby działające przeciwko ówczesnemu ustrojowi byli pilnowani, przedstawiani jako element wywrotowy, i wrogów narodu wśród ludności i żołnierzy służby zasadniczej. Powołani – w tym K. F. (1) – zajmowali się tam pracami przy remoncie i budowie linii kolejowych np. przeładowywanie wagonów, rozkładanie zwrotnic kolejowych oraz nadal ćwiczono musztrę przykładowo wielokilometrowy marszobieg w bardzo niskich temperaturach.

Wnioskodawca wraz z kolegami z jednostki podjął protest głodowy w związku z ciężką pracą w trudnych warunkach. W trakcie służby wojskowej był przesłuchiwany informowano go, że jest izolowany w sposób intencjonalny, nie w celach wojskowych, namawiano go do współpracy. Tylko raz wnioskodawca odbył ćwiczenia o charakterze wojskowym tj. odbył ćwiczenia strzeleckie polegające na oddaniu trzech strzałów z karabinu typu ,,pepesza”.

W trakcie odbywania służby wojskowej wnioskodawca otrzymywał przepustki m.in. na święta Wielkanocne (3 dni) w 1983 r. oraz 6 dni wolnego w każdym roku służby. Wnioskodawca przebywał także od jesieni 1983 r. w P., gdzie także ćwiczono musztrę oraz przekładanie zwrotnic kolejowych. Następnie wnioskodawca od kwietnia 1984 r. przebywał w D., gdzie oprócz prac fizycznych pracował także jako pomoc kuchenna, mył naczynia, obierał ziemniaki. Zwolniony ze służby został 17.10.1984 r.

Niewątpliwie służba wojskowa stanowiła dla wnioskodawcy represję, gdyż został wytypowany do jej odbycia przez funkcjonariuszy Służby Bezpieczeństwa. Podobny los spotkał zresztą blisko 1600 innych osób, które ówczesna władza zamierzała odizolować z powodu zapowiadanych protestów (...), wcielając ich bądź to do odbycia dwuletniej zasadniczej służby wojskowej, bądź powołując na trzy - czteromiesięczne ćwiczenia wojskowe dla żołnierzy rezerwy. Jako podstawę dochodzenia swoich roszczeń K. F. (1) wskazał art. 8a ust. 1 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego. Zgodnie z tym przepisem osobie, która w okresie od dnia 1 listopada 1982 r. do dnia 28 lutego 1983 r. pełniła czynną służbę wojskową, do której odbycia została powołana za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego, przysługuje od Skarbu Państwa odszkodowanie za poniesioną szkodę i zadośćuczynienie za doznaną krzywdę. Wspomniany przepis wszedł w życie w dniu 1 września 2015 r. w związku z nowelizacją dokonaną na mocy ustawy z dnia 9 lipca 2015 r. o zmianie ustawy o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego. (Dz. U. z 2015 r. poz. 1188).

Sąd I instancji co do zasady uwzględnił żądanie, ale jednocześnie uznał, że treść cytowanej normy nie pozwala na uwzględnienie roszczeń wnioskodawcy w całości. W jego przekonaniu art. 8a ust. 1 powołanej ustawy wyraźnie stanowi, że odszkodowanie i zadośćuczynienie przysługują wyłącznie za okres pełnienia służby od 1 listopada 1982 r. do 28 lutego 1983 r., a poszerzanie tego okresu przez sąd nie jest możliwe. Z tego też powodu zasądził jedynie odpowiednie kwoty za pełnienie czynnej służby wojskowej przez K. F. (1) w czasie od 5 listopada 1982 r. do 28 lutego 1983 r.

Z takim poglądem Sąd Apelacyjny nie może się zgodzić. Podziela w tej materii pogląd wyrażony przez Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z dnia 9 marca 2017 roku w sprawie sygn. akt II AKa 1/17. Przeprowadzony przez Sąd Okręgowy sposób wykładni art. 8a ust. 1 prowadzi do nieracjonalnych i nielogicznych wniosków. Pozwala ona bowiem rekompensować osobie represjonowanej szkody i krzywdy za okres jedynie czterech miesięcy w sytuacji, gdy faktyczny okres represji wynosił blisko dwa lata. Przyjęta interpretacja gramatyczna może wywoływać poczucie krzywdy i niesprawiedliwości wśród osób występujących z roszczeniami z tego tytułu.

Niewątpliwie pierwszeństwo wykładni semantycznej w procesie interpretacji prawa nie budzi wątpliwości w orzecznictwie sądowym i piśmiennictwie prawniczym (tak m.in. L. Morawski: Zasady wykładni prawa. Toruń 2010, s. 72 i nast.; W. Wróblewski: Rozumienie prawa i jego wykładnia. Wrocław 1990, s. 86; M. Zieliński: Wykładnia prawa. Zasady, reguły, wskazówki. Warszawa 2002, s. 317, tenże; Podstawowe zasady współczesnej wykładni prawa (w:) P. Winczorek (red.): Teoria i praktyka wykładni prawa. Warszawa 2005, s. 117; por. także wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 28 czerwca 2000 r., K 25/99, uchwały Sądu Najwyższego z dnia 22 marca 1994 r., I KZP 3/94, OSNKW 1994, nr 5-6, poz. 29 i z dnia 29 listopada 2016 r., I KZP 6/16).

W doktrynie i orzecznictwie dominuje jednak pogląd, że prymat wykładni językowej w procesie wykładni prawa oznacza tylko, że tę wykładnię stosuje się w pierwszej kolejności. Jednakże należy przeprowadzić ją także przez pozostałe typy wykładni (tj. wykładnię systemową, funkcjonalną, a niekiedy historyczną) i to niezależnie od tego, czy uzyskano już jednoznaczność interpretowanych zwrotów, gdyż bez należytych rozważań nad sensem umiejscowienia przepisu oraz wnikliwej refleksji nad celem jego wprowadzenia nie można stwierdzić, czy nie zachodzą ważne racje prawne, społeczne lub moralne przemawiające za odstąpieniem od wykładni gramatycznej. (por. P. Hofmański, S. Zabłocki, Elementy metodyki pracy sędziego w sprawach karnych, Warszawa 2006, s. 234; M. Zieliński, Wykładnia prawa. Zasady. Reguły. Wskazówki, Warszawa 2002, s. 225 i n.; wyrok SN z dnia 19 listopada 2008 r., V KK 74/08, OSNKW 2009, z. 3, poz. 21). Dlatego też zaproponowany przez Sąd I instancji wynik wykładni językowej należało poddać dalszemu procesowi weryfikacji.

Trafnie zauważył Sąd Apelacyjny w Katowicach w cytowanym judykacie, że redakcja omawianego przepisu jest wysoce niefortunna i może prowadzić do przyjęcia takiego stanowiska, z którego wynika, że pojęcia "pełniła czynna służbę" i "powołana za działalność" mają różne znaczenie. Zaproponowane w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku potencjalne brzmienie tego przepisu z całą pewnością rozwiałoby wszystkie pojawiające się na kanwie tej sprawy wątpliwości. Niemniej należy zwrócić uwagę, że zawężenie możliwości zasądzania odszkodowania i zadośćuczynienia za pełnienie służby wojskowej wyłącznie za okres od dnia 1 listopada 1982 r. do dnia 28 lutego 1983 r. nie znajduje również jednoznacznego wsparcia w treści art. 8a ust. 1 cyt. ustawy. Tak stałoby się, gdyby omawiana norma brzmiała "osobie, która w okresie od dnia 1 listopada 1982 r. do dnia 28 lutego 1983 r. pełniła czynną służbę wojskową, do której odbycia została powołana za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego, przysługuje od Skarbu Państwa odszkodowanie za poniesioną szkodę i zadośćuczynienie za doznaną krzywdę w tym czasie".

Tymczasem wykładnia systemowa wskazuje, że prawo do odszkodowania i zadośćuczynienia od Skarbu Państwa może mieć szerszy zakres niż przyjęto to w zaskarżonym wyroku. Należy zwrócić uwagę, że osobom, wobec których stwierdzono nieważność orzeczenia, albo wydano decyzję o internowaniu w związku z wprowadzeniem w dniu 13 grudnia 1981 r. w Polsce staniu wojennego, przysługuje prawo do pełnej rekompensaty za poniesione szkody i za doznane krzywdy wynikłe z wykonania orzeczenia albo decyzji. (art. 8 ust. 1). W tym przypadku ustawa nie przewiduje żadnego ograniczenia czasowego, gdyż stosownej rekompensacie podlega cały okres represjonowania wynikający z wydania orzeczenia lub decyzji. Analiza tego przepisu wskazuje, że w określonym w ustawie czasie musi nastąpić określone zdarzenia, które stanowi podstawę do dochodzenia roszczeń. W przypadku osób, wobec których wydano orzeczenie o uznaniu za nieważne, musi ono zostać wydane przez polskie organy ścigania i wymiaru sprawiedliwości lub przez organy pozasądowe w okresie od rozpoczęcia ich działalności na ziemiach polskich, począwszy od 1 stycznia 1944 r. do 31 grudnia 1989 r. (art. 1 ust. 1 cyt. ustawy). Z kolei w przypadku osób internowanych musi to być wydanie decyzji o internowaniu w związku z wprowadzeniem w dniu 13 grudnia 1981 r. w Polsce stanu wojennego. Podobnie rzecz się ma z osobami uprawnionymi z art. 8 ust. 2a cyt. ustawy, gdzie zakreśla się krąg podmiotów do osób represjonowanych przez radzieckie organy ścigania i wymiaru sprawiedliwości lub organy pozasądowe, działające na obecnym terytorium Polski w okresie od dnia 1 lipca 1944 r. do dnia 31 grudnia 1956 r. oraz na terytorium Polski w granicach ustalonych w Traktacie Ryskim, w okresie od dnia 1 stycznia 1944 r. do dnia 31 grudnia 1956 r. We wszystkich tych przypadkach ustawa wiąże prawo do odszkodowania i zadośćuczynienie, jedynie z wystąpieniem określonego zdarzenia ulokowanego w określonym czasie i w żaden sposób nie zawęża ich praw do dochodzenia roszczeń wyłącznie za ściśle określony okres. Wskazanie dat służy zaś jedynie do określenia konkretnych zdarzeń, które dają osobie uprawnionej przewidziane ustawą prawa, ale nie stanowią czasowych ograniczeń, za jakie przysługuje możliwość otrzymania odszkodowania lub zadośćuczynienia. Zatem w przypadku osób uprawnionych z art. 8a ust. 1 należałoby przyjmować, że wskazanie okresu pełnienia czynnej służby wojskowej od dnia 1 listopada 1982 r. do dnia 28 lutego 1983 r. służyło jedynie określeniu zdarzenia, które rodziło określone uprawnienia, a nie zawężenie jego prawa do dochodzenie roszczeń wyłącznie za ten okres.

Do takich samych wniosków prowadzi wykładnia funkcjonalna, nakazująca odwołać się do ratio legis analizowanej regulacji prawnej. Przede wszystkim trzeba zauważyć, że z toku prac legislacyjnych do noweli z dnia 9 lipca 2015 r. nie wynika, aby intencją projektodawców było limitowanie okresu, za jaki przysługuje prawo do uzyskania odszkodowania lub zadośćuczynienia.

Zmiana ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego nastąpiła w wyniku inicjatywy ustawodawczej skierowanej do Marszałka Senatu przez Stowarzyszenie Osób Internowanych (...). Z treści tego dokumentu wynika, że "zasadność nowelizacji ustawy o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego wynika z faktu, że jej przepisy w dotychczasowym brzmieniu pomijają osoby, których represjonowanie przybrało postać odbywania służby wojskowej pod pozorem wykonania obowiązku obrony.... Biorąc to pod uwagę i uwzględniając potrzebę konsekwentnego postępowania prawodawcy, ustawa regulująca stosunek Państwa Polskiego wobec obywateli walczących o jego niepodległy byt powinna obejmować możliwie szeroki zakres form prowadzenia działalności niepodległościowej i sytuacji, w których osoby poszkodowane i pokrzywdzone w wyniku prowadzonej przez siebie działalności niepodległościowej otrzymują odszkodowanie i zadośćuczynienie. Ustawa obejmie także wszystkie inne osoby, które pełniły służbę wojskową do odbycia której zostały powołane pod pozorem wykonania ciążącego na nich obowiązku obrony, w rzeczywistości zaś za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego. Intencją dokonania zmian w dotychczasowej treści ustawy było zatem objęcie jak największej ilości osób, które z tytułu represji w postaci powołania do służby wojskowej w różnych latach, za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego poniosły szkody o charakterze majątkowym i niemajątkowym.

W toku prac legislacyjnych uwzględniono jednak stanowisko rządu wobec senackiego projektu ustawy o zmianie ustawy o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (druk nr ...), co doprowadziło do istotnych korekt w stosunku do pierwotnych zamierzeń projektodawców. "W ocenie Rady Ministrów projekt ustawy należy co do zasady zaopiniować pozytywnie, jako prowadzący do przyznania słusznej rekompensaty za represje związane z prowadzeniem działalności niepodległościowej, tym niemniej szczegółowe rozwiązania w nim przewidziane nasuwają następujące spostrzeżenia.... Projektowany przepis art. 8a ust. 1 ustawy posługuje się szerokim sformułowaniem "pełnienie służby wojskowej", obejmującym m.in. odbywanie zasadniczej służby wojskowej przez poborowych, czy też ćwiczeń wojskowych oraz okresowej służby wojskowej przez żołnierzy rezerwy. Ponadto nie precyzuje ram czasowych, w których miałoby nastąpić represjonowanie w postaci przymusowego pełnienia służby wojskowej. W związku z tym projektowane unormowanie będzie dotyczyło szerokiego i trudnego do zidentyfikowania kręgu osób. Z kolei użyty w przepisie termin "wojskowy obóz specjalny", a także uzasadnienie projektu wskazują, że intencją projektodawcy było objęcie tą regulacją głównie osób, które zostały poddane wzmiankowanej formie represji po wprowadzeniu w Polsce stanu wojennego. Z dostępnych informacji dotyczących "wojskowych obozów specjalnych" wynika, że taka forma represji polegała na powoływaniu żołnierzy rezerwy do odbycia ćwiczeń wojskowych i była stosowana wobec opozycji przez władze komunistyczne od listopada 1982 r. do lutego 1983 r., co miało związek ze stopniową rezygnacją z internowania. W świetle powyższego w ocenie Rządu konieczna jest zmiana brzmienia projektowanego art. 8a ust. 1 ustawy, która w sposób jednoznaczny ograniczyłaby krąg osób uprawnionych do ubiegania się o odszkodowanie lub zadośćuczynienie do osób pełniących służbę wojskową w wojskowych obozach specjalnych w ww. okresie." Z tak zaprezentowanego stanowiska wnioskować należy, że intencją ustawodawcy było jedynie ograniczenie kręgu podmiotowego osób uprawnionych do dochodzenia roszczeń z tytułu powołania do czynnej służby wojskowej stanowiącej represję za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego. Ostatecznie uprawnienie takie przyznano wyłącznie osobom wcielonym do wojska w okresie stanu wojennego. Z całą pewnością zamiarem nie było zawężenie czasookresu, za jaki tym osobom przysługiwało prawo do dochodzenia roszczeń z tytułu poniesionych szkód materialnych i niematerialnych.

W tym miejscu należy zwrócić uwagę na przyczynę zredagowania art. 8a ust. 1 w jego obecnym - nieprecyzyjnym brzmieniu. W toku prac legislacyjnych zaakceptowano stanowisko rządu, w którym proponowano, aby prawo do rekompensaty szkód majątkowych i niemajątkowych przysługiwało osobom, które w okresie od listopada 1982 r. do lutego 1983 r. w ramach ćwiczeń rezerwy odbywały służbę wojskową w wojskowych obozach specjalnych. Niemniej zdecydowano również, że prawa takie nabędą także poborowi powołani do odbycia dwuletniej zasadniczej służby wojskowej. Ustawowe pojęcie czynnej służby wojskowej obejmuje bowiem zarówno zasadniczą służbę wojskową jak i ćwiczenia wojskowe. Niekonsekwentnie jednak w przepisie pozostawiono zapis o pełnieniu tej służby w okresie od 1 listopada 1982 r. do 28 lutego 1983 r., który odpowiadał wyłącznie dacie, w jakiej swoją służbę odbyli powołani do ćwiczeń. W przypadku bowiem osób powołanych do odbycia zasadniczej służby wojskowej okres ten trwał blisko 20 miesięcy dłużej, co przez ustawodawcę zostało pominięte. Niekonsekwencja ustawodawcy miała zatem charakter niezamierzony i z pewnością nie miała na celu ograniczanie praw osobom represjonowanym w stanie wojennym, które z tego powodu zostały powołane do wojska.

Z powyższego wynika zatem, że osobom spełniającym kryteria podmiotowe wskazane w art. 8a ust. 1 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego przysługuje prawo do odszkodowania lub zadośćuczynienie za pełnię poniesionych szkód z tytułu pełnienia służby wojskowej za cały jej okres.

Przyjęty przez Sąd Apelacyjny sposób wykładni art. 8a ust. 1 czyni zadość wyrażonej w art. 77 Konstytucji RP zasadzie, według której "każdy ma prawo do wynagrodzenia szkody, jaka została mu wyrządzona przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej". W ten sposób zostanie również zrealizowana inna konstytucyjna idea stanowiąca, że "Polska jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej". (art. 2)

Przyjmując, że wnioskodawcy przysługuje rekompensata za cały okres odbywania służby wojskowej należało dokonać korekty zaskarżonego wyroku. Podwyższeniu musiała ulec zasądzona kwota zadośćuczynienia, która przyznana została w zaskarżonym wyroku za okres jedynie 4 miesięcy.

Miał tu na względzie Sąd Apelacyjny warunki, w jakich przebywał wnioskodawca. Jakkolwiek były one niespodziewane dla K. F., nieuzasadnione, ciężkie, często w trudnych warunkach atmosferycznych, przebywał na poligonie, to jednakże dla młodego K. F. nie różniły się one drastycznie od warunków, jakie mieliby żołnierze, bądź osoby odbywającej zasadniczą służbę wojskową. Sytuacja wnioskodawcy nie była również taka jak osób w tym czasie za działalność niepodległościową aresztowanych, przebywających w celi, z przestępcami, w warunkach zakładów karnych czy też internowanych, których cześć przebywała również w zakładach karnych, straszonych wywózką na Syberię, co też miało miejsce. Nadto, wnioskodawca, nie został zatrzymany, doprowadzany siłowo do jednostki, mógł się tam sam stawić, jak również mógł korzystać z przepustek na święta czy 6 dni urlopu rocznie. Z drugiej strony, Sąd miał na uwadze, że jednak wnioskodawca został wyrwany niespodziewanie z dotychczasowego normalnego funkcjonowania w swojej rodzinie i środowisku, w tym środowisku pracy, pozbawiony normalnego kontaktu z rodziną, co samo w sobie było źródłem cierpień psychicznych dla niego oraz rodziców, dla których jego internowanie mogło być również źródłem cierpień psychicznych. Powołanie do odbycia zasadniczej służby wojskowej bez wątpienia zahamowało także rozwój wnioskodawcy, miało negatywny wpływ na jego edukację, którą zamierzał kontynuować na studiach wyższych. W samej zaś jednostce wojskowej wnioskodawca doznał swego rodzaju szykan i represji zmierzających do upokorzenia, fizycznego doświadczenia i „ukarania” za wyznawane i manifestowane poglądy polityczne, które w zestawieniu z młodym wiekiem wnioskodawcy wydawały się być dotkliwe. Bezsensowne prace m.in. kopanie i zasypywanie dołów, inne prace fizyczne jak praca na torach kolejowych niejednokrotnie w trudnych warunkach. Jeżeli do tego dojdzie brak podstawowych warunków higienicznych, żywieniowych i indoktrynację ideologiczną, jakiej musiał być poddawany to bez wątpienia takie sytuacje w znaczący sposób wpływały na jego samopoczucie, potęgowały stres i zwiększały obawę co do jego przyszłości. Z drugiej zaś strony słabe wyżywienie i urządzenie pomieszczeń mieszkalnych często nie były dodatkowymi, zamierzonymi represjami skierowanymi wobec żołnierzy i innych osób powołanych do służby wojskowej w związku z działalnością opozycyjną, a uwarunkowane ówczesną sytuacją panującą w kraju, stanem wojennym i nieprzygotowaniem jednostek wojskowych na masowe powołania do służby. Krzywda doznana przez wnioskodawcę nie różniła się zatem znacząco od służby innych żołnierzy, którzy odbywali służbę w podobnych warunkach.

W przypadku odszkodowania, stwierdzić należy, że Sąd Okręgowy przyznał je bezpodstawnie. Wyrządzonej szkody upatrywał tenże Sąd – tak jak zresztą oczekiwał tego wnioskodawca - w pozbawieniu w czasie służby wojskowej wynagrodzenia za pracę. Tymczasem ustala prawidłowo Sąd I instancji – czego wnioskodawca nie kwestionuje – że dwuletnią zasadniczą służbę wojskową i tak by odbył, gdyż została ona jedynie odroczona do 31 marca 1983 roku. Wnioskodawca w okresie dwóch lat, który w rzeczywistości został „trochę przyśpieszony” i tak pozbawiony by został zarobkowania, co nie podlegałoby jakiejkolwiek rekompensacie na podstawie przepisów ustawy lutowej. W tej sytuacji nie można było uznać za szkodę majątkową utraty wynagrodzenia w okresie służby którą wnioskodawca pełnił. Orzeczenie Sądu I instancji w tym przedmiocie chronione jest jednak zakazem reformationis in peius, dlatego niemożliwe było skorygowanie owego błędu w postępowaniu odwoławczym.

Uwzględnienie apelacji nakazywało zasądzić od Skarbu Państwa na rzecz K. F. (1) kwotę 240 zł, tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu odwoławczym.

Na podstawie art. 13 ustawy lutowej kosztami sądowymi postępowania odwoławczego obciążono Skarb Państwa.

SSA Piotr Kaczmarek

SSA Andrzej Kot

SSA Maciej Skórniak