Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 16 października 2024 r.

Sąd Apelacyjny we Wrocławiu II Wydział Karny w składzie:

Przewodniczący SSA Jerzy Skorupka

Sędziowie: SA Piotr Kaczmarek (spr.)

SA Maciej Skórniak

Protokolant: Anna Konieczna

przy udziale Zbigniewa Jaworskiego prokuratora Prokuratury (...) we W.

po rozpoznaniu 16 października 2024 r.

sprawy wnioskodawcy G. S.

o zadośćuczynienie

na skutek apelacji wniesionej przez reprezentującego Skarb Państwa Komendanta Komendy (...)Policji w O.

od wyroku Sądu Okręgowego we Wrocławiu

z 12 czerwca 2024 r. sygn. akt III Ko 1/24

I.  zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że wysokość zadośćuczynienia orzeczonego w pkt I obniża do 15.000 (piętnastu tysięcy) złotych;

II.  w pozostałym zakresie zaskarżony wyrok utrzymuje w mocy;

III.  stwierdza, że wydatki postępowania odwoławczego ponosi Skarb Państwa.

UZASADNIENIE

Sąd Okręgowy we Wrocławiu wyrokiem z dnia 12 czerwca 2024 r. sygn.. akt: III Ko 1/24 rozpoznał wniosek G. S. – o zadośćuczynienie za niewątpliwie niesłuszne zatrzymanie -, orzekając:

I.  na podstawie art. 552 § 4 k.p.k. zasądził od Skarbu Państwa reprezentowanego przez Komendanta (...)Policji w O. na rzecz wnioskodawcy G. S. kwotę 25 000 zł (dwadzieścia pięć tysięcy złotych) tytułem zadośćuczynienia wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty, w związku z niewątpliwie niesłusznym zatrzymaniem dokonanym w dniu 24 grudnia 2022 r. o godzinie 15:15 w postępowaniu prowadzonym następnie pod sygn. (...) przez Prokuraturę (...) w O.;

II.  dalej idące żądanie wnioskodawcy oddalił;

III.  zasądził od Skarbu Państwa reprezentowanego przez Komendanta (...)Policji w O. na rzecz G. S. kwotę 240 (dwieście czterdzieści) zł tytułem poniesionych kosztów zastępstwa procesowego w sprawie;

IV.  kosztami postępowania obciążył Skarb Państwa.

Apelację od tego wyroku wniósł reprezentujący Skarb Państwa Komendant Komendy (...) Policji w O. zaskarżając wyrok w części tj. co do pkt I i III, zarzucając: błędy w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, mające wpływ na jego treść, a polegające na przyjęciu, że kwota 25.000 zł tytułem zadośćuczynienia stanowi adekwatną rekompensatę za krzywdy doznane przez wnioskodawcę z powodu niesłusznego zatrzymania, podczas gdy prawidłowe ustalenia w niniejszej sprawie winny prowadzić do wniosku o konieczności zasądzenia kwoty znacznie niższej.

Podnosząc powyższe zarzuty, apelujący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez zasądzenie od Skarbu Państwa reprezentowanego przez Komendanta (...) Policji w O. na rzecz wnioskodawcy G. S. kwoty 1.000 zł tytułem zadośćuczynienia wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Z uwagi na charakter sprawy, dla jasności i czytelności wywodu oraz w celu przedstawienia w sposób pełny rozumowania i stanowiska Sądu odwoławczego w zakresie podjętych rozstrzygnięć, a także dla zapewnienia warunków rzetelnego procesu Sąd Apelacyjny we Wrocławiu odstąpił od wymogu sporządzenia uzasadnienia zgodnie ze wskazaniem art. 99a § 1 k.p.k. Sąd Apelacyjny w orzekającym składzie zgadza się z argumentacją wspierającą takie stanowisko wyrażoną w orzeczeniach m.in. Sądu Najżywszego - wyrok z 11 sierpnia 2020 r., I KA 1/20, OSNKW 2020, nr 9-10, poz. 41, Sądu Apelacyjnego w Gdańsku - wyrok z 17 czerwca 2020 r., II AKa 64/20, LEX nr 3055805 i Sądu Apelacyjnego w Poznaniu - wyrok z 12 listopada 2020 r., II AKa 217/18, LEX nr 3104650.

Apelacja pełnomocnika Komendanta (...) Policji w O. w zakresie w jakim zakwestionowała wysokość zadośćuczynienia ponad 15000 zł była zasadna, nie była zasadna w pozostałym zakresie .

Dokonując takiej oceny Sąd Apelacyjny miał na uwadze czy następuje:

W pierwszej kolejności podkreślić należy, że kodeks postępowania karnego nie definiuje pojęcia "zadośćuczynienia", w związku z czym miarodajne w tym względzie są przepisy prawa cywilnego materialnego, tj. art. 445§1 k.c., zgodnie z którym "zadośćuczynienie" winno stanowić "odpowiednią sumę" za doznaną krzywdę. Chodzi zatem o wartość spełniającą funkcję kompensacyjną, która jednakże nie może być sposobem uzyskania nadmiernych korzyści finansowych, stąd też określana jest indywidualnie w oparciu o rodzaj, czas trwania cierpień fizycznych i psychicznych i ich natężenie (w tym konieczność poddania się rygorom związanym ze stosowaniem tego środka) oraz stopień dolegliwości z jakim wiązało się zatrzymanie (tymczasowe aresztowanie), tj. przykrości natury moralnej, w tym utraty dobrego imienia, ostracyzm środowiskowy, nieprzychylne reakcje po zwolnieniu z aresztu, stan zdrowia wnioskodawcy w czasie wykonywania środka zapobiegawczego i po zwolnieniu z aresztu (tak np. Sąd Apelacyjny w Krakowie w wyroku z 9.04.2008r., II AKa 46/08, (...)). ). Należy przy tym mieć na uwadze, że "wysokość zadośćuczynienia wyznaczają dwie granice. Z jednej strony musi ono przedstawiać wartość ekonomicznie odczuwalną, z drugiej zaś powinno być utrzymane w rozsądnych granicach, odpowiadających aktualnym warunkom i przeciętnej stopie życiowej. Zasada umiarkowanego rozmiaru zadośćuczynienia (...) łączy się z wysokością stopy życiowej społeczeństwa, gdyż zarówno ocena, czy jest ono realne, czy nadmierne, pozostawać musi w związku z poziomem życia" (tak m.in. Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z 7.02.2008r., sygn. akt II AKa 22/08, (...)). Z kolei "poziom życia" to aktualne warunki i przeciętna stopa życiowa społeczeństwa, która to przesłanka (przeciętnej stopy życiowej społeczeństwa) ma charakter uzupełniający tak, by ograniczyć wysokość zadośćuczynienia i by jego przyznanie nie prowadziło do wzbogacenia osoby uprawnionej. Ustalenie sumy zadośćuczynienia powinno być zatem dokonane w ramach rozsądnych granic właśnie odpowiadających aktualnym warunkom i sytuacji majątkowej społeczeństwa przy uwzględnieniu jednakże i tego, że wysokość zadośćuczynienia musi przedstawiać ekonomicznie odczuwalną wartość (podobnie Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z 2.10.2019r., sygn. akt II AKa 408/19, (...)). Zmiana w postępowaniu odwoławczym wysokości przyznanego zadośćuczynienia, z uwagi na wpisany w pojęcie „odpowiedniości „ element uznania sędziowskiego winna nastąpić wtedy, kiedy zaskarżone orzeczenie narusza zasady ustalenia zadośćuczynienia, czyli w przypadku gdy uwzględniono niewłaściwie lub też nie uwzględniono właściwych elementów mających istotne znaczenie dla określenia wysokości zadośćuczynienia (tak m.in. Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z 14.02.2008r., sygn. akt II AKa 11/08, (...)). In concreto w zakresie uznania za częściowo zasadne w/w zarzutów przyczyną takiej oceny nie było zdaniem Sądu Apelacyjnego wadliwe pominięcie (ustalenie) okoliczności faktycznych relewantnym dla rozmiarów krzywdy, czy to mających miejsce w czasie faktycznego pozbawienia wolności , czy też w zakresie skutków ujawniających się po zwolnieniu lecz uchwytnym „przeszacowaniu” wagi niektórych z tych okoliczności z perspektywy rozmiarów krzywdy.

Za taką oceną przemawiają zdaniem Sądu Apelacyjnego następujące okoliczności:

1 . Zgromadzone w postępowaniu obszerne dane, poddano ocenie z uwzględnieniem wniosków wynikających z opinii biegłego lekarza psychiatry, wskazują w sposób nie budzący wątpliwości na to, iż wnioskodawca od wielu lat, z różnym natężeniem, wymagającym różnych form leczenia, w tym wielokrotnie hospitalizacji , cierpi na dolegliwości w sferze zdrowia psychicznego, ulegające wzmocnieniu praktycznie w każdej trudnej sytuacji życiowej jaką spotkał się na przestrzeni tych lat, przedmiotowe zatrzymanie ,w żadnej mierze nie lekceważąc jego wagi dla stanu zdrowia psychicznego, uruchomiło występujące już w przeszłości mechanizmy w postaci pogorszenia nastroju, lęku antycypacyjnego, pesymistycznej samooceny prowadzące do kolejnych zaburzeń adaptacyjnych o charakterze depresyjno- lękowym , których czas trwania w przedmiotowym zakresie, podobnie jak w przeszłości w wielu sytuacjach trudnych dla wnioskodawcy implikowany było także wzmożoną skłonnością do wygórowanych reakcji emocjonalnych, jak też ograniczonymi zasobami w radzeniu sobie z trudnymi sytuacjami życiowymi. Dane wynikające z dokumentacji oraz zawarte w opinii biegłego psychiatry wskazują, iż wnioskodawca pozostaje, jako konsekwencja procesu wieloletniego, pod opieką specjalistyczną, kontynuowane jest leczenie farmakologiczne, które doprowadziło do określonego, oczywiście nie optymalnego, ale taki też stan nie miał miejsca przed przedmiotowym zatrzymaniem. Wnioskodawca w przeszłości podejmujących kilkukrotnie próby samobójcze pod wpływem określonych zdarzeń w jego życiu po przedmiotowym zatrzymaniu na skutek pogorszenia stanu zdrowia psychicznego rozważał ponowne zgłoszenie się do szpitala psychiatrycznego związku z myślami samobójczymi ostatecznie decyzje takiej nie podjął (co pozwala na wnioski co wpływu danych okoliczności ) ,podejmując w ramach leczenia ambulatoryjnego próbą opanowania tego rodzaju dolegliwości samodzielnie,

2. krótki czas pozbawienia wolności wnioskodawcy obejmujący niecały 1 dzień (około 23 godziny) , implikujący co do zasady mniejszą krzywdę wynikającą z utraty cennego dobra jakim jest wolność w stosunku do sytuacji gdy takie, wadliwie, pozbawienia wolności trwa dłużej,

2. skutki w zakresie utraty dobrego imienia wnioskodawcy dotyczą osób obserwujących fakt zatrzymania − sąsiadów , brak danych wskazujących iż skutek ten nastąpił także w relacji pracodawca − pracownik, w szczególności w sposób skutkujący negatywnymi następstwami na tej płaszczyźnie dla wnioskodawcy. W ocenie Sądu Apelacyjnego, biorąc pod uwagę treść opinii biegłego psychiatry, oparte m.in. o informacje i oceny formułowane przez samego wnioskodawcę co do oceny zakresu tych następstw co do jego opinii z miejsca zamieszkania , jak też podawane w trakcie przesłuchania na rozprawie przed Sądem I instancji (k 88 v „ ja mówiłem policjantom, że nie mam po co wracać, bo babcie -sąsiadki mnie ukrzyżują..... byłem traktowany jak morderca” ) wydaje się być w części implikowane elementem subiektywnym związanym z utrzymującym się już od wielu lat określonym stanem zdrowia psychicznego, w tym aspekcie związanym z ocenami formułowanymi przez wnioskodawcę w zakresie okoliczności ,które napotyka w swoim życiu, mniej zaś w znaczeniu obiektywnym , kiedy dostrzec iż z tych samych informacji wnioskodawcy wynika , iż fakt zatrzymania wnioskodawcy nie spowodował u sąsiadów powstania przekonania , iż wnioskodawca jest przestępcą skoro mowa jest o zachowaniach sąsiadów w dniu zdarzenia biegunowo odmiennych (k. 88 v „ kiedy byłem zatrzymywany to sąsiadka krzyczała, że mają mnie wypuścić. Sąsiedzi w większości wiedzieli, że to zatrzymanie było bezzasadne i policja mnie potraktowała nad wyraz. Jak wróciłem, to są siedzi się ucieszyli, zwłaszcza ta sąsiadka i jej mąż... kiedy byłem zatrzymany, to sąsiadka opiekowała się moim psem... k 87 v sąsiad zeskoczył, żeby dzwonić do adwokata, ale adwokat nie odbierał”)

3. Osoba najbliższa dla wnioskodawcy − jego partnerka była świadoma zatrzymaniem wnioskodawcy, dostarczyła bowiem dowód osobisty , zatem była świadoma zatrzymania wnioskodawca, nie towarzyszyła zatem mu niepewność z tym związana, brak informacji aby partnerka wnioskodawcy wymagała wówczas opieki,

4. Po przekazaniu przez wnioskodawcę informacji o rozpoznanych u niego schorzeniach i pobieranych lekach funkcjonariusze policji zapewnili wnioskodawcy możliwość nieprzerwanego zażywania tych leków poprzez udanie się wraz z nim do jegon miejsca zamieszkania celem zabrania odpowiednich leków, został także zbadany przez lekarza , stąd na rozmiar krzywdy nie wpłynęła np. niemożność kontynuowania leczenia czy też jego niepełny charakter,

5 .Wnioskodawca, jak wynika z informacji podejmie podawanych przez niego samego, był już w przeszłości, w ramach postępowania karnego, pozbawiony na dłuższy okres czasu wolności, tym samym przedmiotowe zatrzymanie nie wiązało się z dodatkowym negatywnym doświadczeniem wynikającym (co ma miejsce w sytuacji pierwszego tego rodzaju kontaktu) z niepewnością związaną z faktyczną niewiedzą jak przebiegają poszczególne czynności wobec osoby pozbawionej wolności, jakie są realia wykonywania takiego pozbawienia wolności.

Skoro zadośćuczynienie musi przedstawić odczuwalną wartość ekonomiczną, a jednocześnie nie może być wartością nadmierną w stosunku do doznanej krzywdy, pozostając wartością utrzymaną w granicach odpowiadających aktualnym warunkom i przeciętnej stopie życiowej społeczeństwa , to uwzględniając powyższe okoliczności uznano ,iż przyjęta w zaskarżonym wyroku kwota 25000zł przekracza zauważalnie pojęcie „odpowiedniości „ w znaczeniu wyżej określonym. Kwota 25.000 zł za niecałe dzień niezasadnego zatrzymania wnioskodawcy jawi się jako znacznie wykraczająca poza konieczną wysokość rekompensaty majątkowej. Kwestia cierpienia i krzywdy jest oczywiście indywidualna dla każdego człowieka i jest brana pod uwagę w każdej sprawie indywidualnie, ale orzeczenie zasądzające takie odszkodowanie czy zadośćuczynienie nie powinno w sposób rażący odbiegać o tego typu spraw. Uznając zatem za słuszny w części podniesiony przez pełnomocnika zarzut dotyczący rażącej nieadekwatności zasądzonego zadośćuczynienia, Sąd Apelacyjny zmienił w tym zakresie zaskarżony wyrok i obniżył wysokość przyznanego zadośćuczynienia do kwoty 15.000 zł uznając, iż jest to suma odpowiednia do: czasookresu zatrzymania, okoliczności tego zatrzymania, krzywd i cierpień odniesionych w czasie zatrzymania, a także skutków wywołanych przez to zatrzymanie, w tym uwzględniających specyfikę związaną ze stanem zdrowia psychicznego wnioskodawcy . Tak określona wysokość zadośćuczynienia ma przy tym dalej istotną wartość ekonomiczną, zarówno w aspekcie zobiektywizowanym ( przykładowo wskazać należy ,że przeciętna płaca brutto- de iure i de facto wyraźnie mniej netto z uwagi na obciążenia publicznoprawne - w gospodarce narodowej została obliczona przez GUS na 8 323,00 zł, przy świadomości ,iż wskaźnik ten nie obrazuje dochodów większości pracujących , w tym zakresie bardzie reprezentatywna jest tzw.mediana wynagrodzeń, która w gospodarce narodowej w kwietniu 2024 r. wyniosła 6500,00 zł, także brutto a więc blisko 22% niższa ), jak też subiektywnym , związanym z sytuacją majątkową samego wnioskodawcy , otrzymującego rentę i wykonującego pracę jako pracownik ochrony z wynagrodzeniem na poziomie minimum ustawowego).

Brak było jednocześnie podstaw do uwzględnienia apelacji w dalej idącym zakresie , kiedy uwzględnić :

1.  ustalony stan zdrowia psychicznego i stopień oraz czas trwania skutków zatrzymania dla jego pogorszenia ,

2.  zatrzymanie w dniu Wigilii Bożego Narodzenia , będącego dniem szczególnym , dniem spotkań w gronie najbliższych (takie też planował wnioskodawca ) ,

3.  wypowiedzi opisywane przez wnioskodawcę , sugerujące z jednej strony przyjęcie mandatu karnego (a więc potwierdzenie sprawstwa nie popełnionego czynu ) w perspektywie odzyskania wolności ,z drugiej możność złożenia wniosku o zastosowanie tymczasowego aresztowania ,

4.  In concreto uznanie za niewątpliwie niesłuszne w rozumieniu art. 552 § 4 k.p.k. zatrzymania wnioskodawcy wiąże się z przyjęciem odpowiedzialności Skarbu Państwa z tytułu niewątpliwie niesłusznego zatrzymania jako opierającego się na zasadzie ryzyka, zaś niewątpliwie niesłusznym w rozumieniu art. 552 § 4 k.p.k. jest takie zatrzymanie powodujące dolegliwość, której nie powinien doznać w świetle całokształtu okoliczności ustalonych w sprawie w szczególności prawomocnego jej rozstrzygnięcia. Oparcie odpowiedzialności na zasadzie ryzyka, oznacza bowiem, że zakończenie postępowania w postaci prawomocnego uniewinnienia lub umorzenia postępowania o czyn, pod zarzutem popełnienia którego nastąpiło zatrzymania należy uznać za podstawę do stwierdzenia niewątpliwej niesłuszności tymczasowego aresztowania. Wynika to z zasady słuszności, nawet, jeśli w momencie stosowania tymczasowego aresztowania istniały przesłanki dowodowe dla postawienia zarzutów oskarżonemu (podejrzanemu) i podstawy dla zastosowania najsurowszego ze środków zapobiegawczych (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 15 września 1999 r., sygn. akt I KZP 27/99, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 31 sierpnia 2001 r., III KKN 213/99). Nie powinno jednak budzić wątpliwości twierdzenie , iż jest relewantne także i to czy zatrzymanie już na tym etapie nie nastąpiło z naruszeniem przepisów postępowania, czy też już wówczas było niezasadne. W tym kontekście, to z pola widzenia nie może ujść to, iż zasadność zatrzymania to jest istnienia faktycznych i procesowych podstaw była przedmiotem kontroli w ramach rozpoznawania zażalenia na zatrzymanie której to kontroli efektem jest postanowienie Sądu Rejonowego w Oławie z 1 marca 2023 r. sygn. akt IIKp 383/22, którym podzielono zarzuty kwestionujące zasadność zatrzymania, uznając je za bezzasadne i nielegalne.

O wydatkach poniesionych przez Skarb Państwa w postępowaniu odwoławczym (ryczałt za doręczenia – 20zł ) rozstrzygnięto na podstawie art.554 § 4 zd.1 kpk

SSA Piotr Kaczmarek SSA Jerzy Skorupka SSA Maciej Skórniak