Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 21 grudnia 2021 r.

Sąd Apelacyjny we Wrocławiu II Wydział Karny w składzie:

Przewodniczący: SSA Andrzej Kot

Sędziowie: SA Cezariusz Baćkowski (spr.)

SA Piotr Kaczmarek

Protokolant: Joanna Rowińska

przy udziale Wiesława Bilskiego prokuratora Prokuratury (...)

po rozpoznaniu w dniu 21 grudnia 2021 r.

sprawy E. B. (1)

o odszkodowanie i zadośćuczynienie

na skutek apelacji wniesionej przez wnioskodawcę

od wyroku Sądu Okręgowego w Świdnicy

z dnia 7 września 2021 r., sygn. akt III Ko 48/21

I.  zmienia zaskarżony wyrok w pkt II części rozstrzygającej w ten sposób, że ponad kwotę zadośćuczynienia zasądzoną w pkt I zasądza od Skarbu Państwa na rzecz wnioskodawcy E. B. (1) 500 złotych wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od 21 grudnia 2021 r.;

II.  w pozostałym zakresie utrzymuje zaskarżony wyrok w mocy;

III.  zasądza od Skarbu Państwa na rzecz wnioskodawcy E. B. (1) 240 złotych tytułem zwrotu wydatków poniesionych na pełnomocnika w postępowaniu odwoławczym;

IV.  kosztami postępowania obciąża Skarb Państwa.

UZASADNIENIE

Pełnomocniczka wnioskodawcy E. B. (1) wniosła o zasądzenie od Skarbu Państwa na jego rzecz 5858,99 zł z ustawowymi odsetkami tytułem odszkodowania oraz 100000 zł tytułem zadośćuczynienia z ustawowymi odsetkami za szkodę i krzywdę doznane przez wnioskodawcę wskutek wykonania orzeczenia b. Kolegium ds. Wykroczeń przy Prezydencie Miasta W. z 20 lipca 1988 r., nr rej. (...) utrzymanego w mocy orzeczeniem b. Kolegium d/s Wykroczeń przy Wojewodzie (...) z 6 września 1988 r., nr rej. (...) w związku z działalnością na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego.

Sąd Okręgowy w Świdnicy wyrokiem z 7 września 2021 r. orzekł:

I.  na podstawie art. 8 ust. 1 ustawy o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego z dnia 23 lutego 1991 roku (Dziennik Ustaw z dn. 23 kwietnia 1991 roku z późn. zm.) zasądza od Skarbu Państwa na rzecz E. B. (1) (syna Z. i G. z domu P., ur. (...) w G.) kwotę 1.000 (jednego tysiąca) złotych wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę oraz 5.834,79 (pięć tysięcy osiemset trzydzieści cztery 79/100) złotych wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty tytułem odszkodowania - wskutek wydania i wykonania orzeczenia byłego Kolegium Rejonowego do spraw Wykroczeń przy Prezydencie Miasta W. z dnia 20.07.1988 r., nr rej. (...), utrzymanego w mocy orzeczeniem byłego Kolegium do spraw Wykroczeń przy Wojewodzie (...) z dnia 6.09.1988 r., nr rej.(...);

II.  dalej idące żądania co do wysokości zadośćuczynienia oddalił;

III.  zasądził od Skarbu Państwa na rzecz wnioskodawcy E. B. (1) kwotę 720 (siedemset dwadzieścia) złotych tytułem zwrotu kosztów udziału pełnomocnika w sprawie;

IV.  na podstawie art. 13 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (Dziennik Ustaw z dn. 23 kwietnia 1991 roku z późn. zm.) zwolnił wnioskodawcę od ponoszenia kosztów sądowych zaliczając wydatki w sprawie na rachunek Skarbu Państwa.

Apelację od tego orzeczenia wniosła pełnomocniczka wnioskodawcy. Zaskarżając je w części oddalającej żądanie zadośćuczynienia pełnomocniczka zarzuciła:

1)  w oparciu o art. 438 pkt 3 k.p.k. – błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, który miał wpływ na jego treść skutkujący niewłaściwym uznaniem, że w okolicznościach niniejszej sprawy sumą adekwatną i proporcjonalną zadośćuczynienia za krzywdę doznaną przez wnioskodawcę E. B. (1) na skutek wydania i wykonania orzeczenia byłego Kolegium Rejonowego do spraw Wykroczeń przy Prezydencie Miasta W. z dnia 20.07.1988 r., nr rej. (...) utrzymanego w mocy orzeczeniem byłego Kolegium do spraw Wykroczeń przy Wojewodzie (...) z dnia 6.09.1988 r. nr rej. (...) jest kwota 1.000,00 zł, pomimo, iż jest to kwota niewspółmierna do rozmiaru doznanych przez niego krzywd i cierpień, ich intensywności i nieodwracalnego charakteru, zaś te względy przemawiają za zasądzeniem na rzecz wnioskodawcy znacznie wyższej kwoty zadośćuczynienia.

2)  w oparciu o art. 438 pkt 2 k.p.k. – obrazę przepisów postępowania, która mogła mieć wpływ na treść orzeczenia, tj. art. 410 k.p.k. poprzez pominięcie i nieuwzględnienie we właściwy sposób wszystkich istotnych okoliczności, wynikających z materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie, które miały wpływ na wymiar krzywd wnioskodawcy, a w konsekwencji na wysokość zadośćuczynienia, w szczególności stresu związanego z prowadzeniem postępowania przeciwko wnioskodawcy, towarzyszącego wnioskodawcy strachu w wyniku realnej groźby aresztowania i skazania na kare pozbawienia wolności, groźby ukarania wnioskodawcy wysoką kara grzywny, pogorszenia się stanu psychicznego wnioskodawcy w wyniku niesłusznego ukarania, represji stosowanych wobec wnioskodawcy po wydaniu i wykonaniu przedmiotowego orzeczenia oraz wszczętej egzekucji, a także znaczącego pogorszenia się sytuacji bytowej rodziny wnioskodawcy na skutek niesłusznego ukarania go wysoką karą grzywny, pominięcia okoliczności, iż żona wnioskodawcy w ówczesnym czasie nie podejmowała zatrudnienia i ciężko chorowała.

3)  w oparciu o art. 438 pkt 1a k.p.k. - obrazę przepisów prawa materialnego, tj. art. 445 § 1 k.c. w zw. z art. 445 § 2 k.c. oraz art. 448 k.c., w zbiegu z art. 8 ust. 1 ustawy lutowej, poprzez ich błędną wykładnię i bezpodstawne przyjęcie, że kwota zadośćuczynienia w wysokości 1.000,00 zł jest kwotą odpowiednią w przypadku krzywd E. B. (1) na skutek wydania i wykonania orzeczenia byłego Kolegium Rejonowego do spraw Wykroczeń przy Prezydencie Miasta W. z dnia 20.07.1988 r., nr rej. (...) utrzymanego w mocy orzeczeniem byłego Kolegium do spraw Wykroczeń przy Kolegium do spraw Wykroczeń przy Wojewodzie (...) z dnia 6.09.1988 r., nr rej. (...) oraz niewskazanie, w jaki sposób i na jakiej podstawie Sąd I instancji ustalił wysokość zadośćuczynienia w kwocie 1.000,00 zł na rzecz wnioskodawcy.

Podnosząc powyższe zarzuty, wniosła o :

1)  zmianę zaskarżonego wyroku poprzez zasądzenie na rzecz wnioskodawcy dodatkowej kwoty 99.000,00 zł tytułem zadośćuczynienia za doznaną przez wnioskodawcę krzywdę na skutek wydania i wykonania orzeczenia byłego Kolegium Rejonowego do spraw Wykroczeń przy Prezydencie Miasta W. z dnia 20.07.1988 r., nr rej. (...) utrzymanego w mocy orzeczeniem byłego Kolegium do spraw Wykroczeń przy Wojewodzie (...) z dni 6.09.1988 r., nr rej. (...) wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty;

względnie:

2)  uchylenie przedmiotowego wyroku w zaskarżonej apelacją części i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja pełnomocniczki wnioskodawcy jest zasadna w części gdzie kwestionuje oddalenie żądania zadośćuczynienia wskutek pominięcia (art. 410 k.p.k.) cierpień psychicznych E. B. (1) związanych z pogorszeniem sytuacji bytowej jego rodziny oraz ciężką chorobą żony i niemożnością pokrycia zwiększonych wydatków wskutek egzekucji grzywny i kosztów niesłusznie orzeczonych przez b. Kolegium ds. Wykroczeń przy Prezydencie Miasta W. z 20 lipca 1988 r., nr rej. (...) oraz b. Kolegium II instancji. Konsekwencją naruszenia wymienionego przepisu postępowania było jak słusznie zauważa apelacja ustalenie sumy zadośćuczynienia w wysokości niewspółmiernej do rozmiaru krzywdy wynikłej z wykonania cyt. orzeczeń b. kolegium.

Trzeci zarzut dotyczący rozstrzygnięcia o zadośćuczynieniu choć podnosi obrazę prawa materialnego, to w istocie kwestionuje ustalenia faktyczne. Pełnomocniczka co prawda twierdzi, że Sąd Okręgowy dokonał błędnej wykładni przepisów prawa – art. 445 § 1 k.c. w zw. z art. 445 § 2 k.c. i art. 448 k.c. w zw. z art. 8 ust. 1 ustawy z 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (tekst jedn. Dz.U. z 2021 r., poz. 1693, cyt. dalej jako ustawa lutowa) to jednak wskazuje, że owa wadliwa wykładnia polega na ustaleniu wielkości zadośćuczynienia, która nie jest odpowiednią.

Nie jest kwestionowane orzeczenie Sądu I instancji w zakresie zasądzonego odszkodowania.

Odpowiednia suma pieniężna ma wynagradzać krzywdę, a więc szkodę niemajątkową (art. 445 k.c.), która jest z istoty rzeczy niewymierna, niewyrażalna w pieniądzu. Odpowiednia suma nigdy zatem nie będzie ekwiwalentem krzywdy, jak to jest w wypadku szkody materialnej, lecz może służyć tylko jej złagodzeniu. Taki kompensacyjny charakter wskazuje, że ma ona przedstawiać odczuwalną, a nie tylko symboliczną wartość ekonomiczną, nie będąc źródłem bezpodstawnego wzbogacenia. Mieszczące się w tych ramach, ustalone z uwzględnieniem zasad wypracowanych przez orzecznictwo i doktrynę zadośćuczynienie nie wykracza poza granice sędziowskiego swobodnego uznania i jako takie musi się spotkać z aprobatą Sądu odwoławczego (por. wyrok Sądu Najwyższego z 9 lutego 2000 r., III CKN 582/98, LEX nr 52776).

Zawsze, także w latach osiemdziesiątych XX wieku, opór przeciwko opresyjnej, autorytarnej władzy wymagał odwagi, konsekwencji, wyrzeczeń, i łączył się z wystawieniem na szwank stabilizacji rodzinnej i ekonomicznej, wolności, zdrowia i nierzadko życia. Dlatego tak obecnie jak i w tamtym czasie osoby takie, podobnie jak wnioskodawca aktywnie działający w podziemnych strukturach (...), słusznie cieszyły się i cieszą się szacunkiem i uznaniem społeczeństwa obywatelskiego.

Pamiętając o tym trzeba zwrócić uwagę w związku z jakim zdarzeniem pełnomocniczka w imieniu E. B. (1) domagała się odszkodowania i zadośćuczynienia. Chodziło o szkodę i krzywdę wynikłe z wykonania orzeczenia b. Kolegium ds. Wykroczeń przy Prezydencie Miasta W. z 20 lipca 1988 r., nr rej. (...) utrzymanego w mocy orzeczeniem b. Kolegium d/s Wykroczeń przy Wojewodzie (...) z 6 września 1988 r., nr rej. (...) skazującego wnioskodawcę za wykroczenie z art. 55a § 1 pkt 2 i 5 k.w. na 50000 zł grzywny oraz obciążającego go kosztami postępowania.

Pisząc nieadekwatnie o „ogromie cierpień fizycznych i psychicznych jakich doznał wnioskodawca” apelująca nie dostrzega ani tych okoliczności, ani zeznań E. B. (1) (k. 50-51). Wnioskodawcy zarzucono podpisanie ulotki Tymczasowej Komisji Oddziału (...), której był członkiem, co uznano za działania w celu wywołania niepokoju publicznego i udział w rozwiązanym związku zawodowym i wykroczenie za które orzeczono karę majątkową. Rzecz miała miejsce w drugiej połowie 1988 r., kilka miesięcy przed rozpoczęciem obrad okrągłego stołu. O ówczesnej atmosferze, stopniu represyjności systemu dobrze świadczy fragment uzasadnienia skazującego orzeczenia kolegium I instancji, gdzie wskazano, że „obwiniony zachowywał się z godnością i wykazał się odwagą cywilną”. Wbrew twierdzeniu pełnomocniczki wnioskodawca nie doświadczał negatywnych przeżyć związanych z niebezpieczeństwem tymczasowego aresztowania i skazania na karę pozbawienia wolności, ponieważ ani nie było takiego realnego zagrożenia (nie wynika ono z dowodów zaoferowanych przez pełnomocniczkę), ani wnioskodawca takich obaw nie odczuwał o czym przecież zeznaje. E. B. (1) podaje, że nikt nie groził mu tymczasowym aresztowaniem, czy pozbawieniem wolności. Nie wiedział też o toczącym się postępowaniu póki nie otrzymał wezwania na rozprawę przed kolegium ds. wykroczeń więc do tej chwili nie mógł odczuwać negatywnych emocji, stresu w związku z tym postępowaniem. Wnioskodawca podaje, że prowadząc działalność niepodległościową od ośmiu lat i wcześniej doświadczając z jej powodu represji po części uodpornił się na konsekwencje działań organów władzy autorytarnej dlatego przyjął orzeczenie kolegium spokojnie. Stąd oraz z powodu rodzaju kary stopień natężenia cierpień psychicznych związanych z bezpodstawnym ukaraniem był stosunkowo mniejszy.

Wynikał on przede wszystkim z obawy o konsekwencje jakie wywoła wykonanie orzeczenia dla jego rodziny. Z treści uzasadnienia wynika, że ten aspekt krzywdy nie został w wystarczającym stopniu uwzględniony przez Sąd Okręgowy przy ustaleniu wielkości zadośćuczynienia, co zasadnie podnosi apelująca.

Tytuł egzekucyjny obejmujący grzywnę, koszty postępowania i koszty egzekucyjne dotyczył łącznie 56437,5 zł, co stanowiło 106 % ówczesnego przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia (k. 33). Należności te na podstawie zajęcia wynagrodzenia za pracę wnioskodawcy (k. 34) zostały wyegzekwowane w okresie od 28 stycznia 1989 r. do 24 marca 1989 r. (k. 30-33). W tym czasie (3 miesiące) rodzina E. B. (1) ponosiła finansowe konsekwencje bezprawnego ukarania go. Wnioskodawca z pewnością odczuwał istotny dyskomfort z powodu pogorszenia sytuacji rodziny zmuszonej ograniczyć wydatki do niezbędnych do zaspokojenia podstawowych potrzeb życia codziennego. Dalsze pominięte cierpienia dotyczyły niemożności zaspokojenia potrzeb w zakresie leczenia ciężko chorej żony, gdy nie było go stać na zakupienie wszystkich koniecznych leków i zmuszeni byli pożyczać na ten cel pieniądze od teściów.

Sąd Apelacyjny podziela więc po części zarzut obrazy art. 410 k.p.k., którego wpływ na treść zaskarżonego wyroku przejawia się w dokonaniu błędnych ustaleń faktycznych w zakresie sumy odpowiedniej do zakresu krzywdy wynikłej z wykonania wobec wnioskodawcy orzeczeń kolegium ds. wykroczeń.

Łączna kwota 1500 zł jest odpowiednia do rozmiaru cierpień E. B. (1) i odpowiada prawu, uwzględnia rozmiar krzywdy doznanej przez wnioskodawcę wskutek wydania bezprawnych orzeczeń Kolegium ds. Wykroczeń przy Prezydencie Miasta W. z 20 lipca 1988 r., nr rej. (...) i b. Kolegium d/s Wykroczeń przy Wojewodzie (...) z 6 września 1988 r., nr rej. (...), rodzaj, charakter, natężenie oraz czas trwania cierpień fizycznych i psychicznych związanych z wykonaniem kary grzywny, kosztów postępowania i kosztów egzekucyjnych.

Ustalona przez Sąd Okręgowy i powiększona przez Sąd Apelacyjny suma zadośćuczynienia nie wykracza poza szeroko w tym wypadku zakreślone ramy swobodnego uznania i jest odpowiednia do zrekompensowania cierpień fizycznych i psychicznych jakie były udziałem poszkodowanego.

Z tych wszystkich powodów należało orzec jak w wyroku (art. 437 § 2 k.p.k.).

O kosztach procesu orzeczono na podstawie art. 13 ustawy lutowej.

SSA Piotr Kaczmarek

SSA Andrzej Kot

SSA Cezariusz Baćkowski