Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 26 lutego 2025 r.

Sąd Apelacyjny we Wrocławiu II Wydział Karny w składzie:

Przewodniczący SSA Jerzy Skorupka

Sędziowie: SA Andrzej Kot (spr.)

SA Jarosław Mazurek

Protokolant: Katarzyna Szypuła

przy udziale Beaty Lorenc-Kociubińskiej prokuratora Prokuratury (...) we W.

po rozpoznaniu w dniu 26 lutego 2025 r.

sprawy A. J.

na skutek apelacji wniesionej przez pełnomocnika wnioskodawcy

od wyroku Sądu Okręgowego we Wrocławiu

z dnia 11 października 2024 r. sygn. akt III Ko 505/24

I.  zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że podwyższa kwotę zasądzonego zadośćuczynienia do 150.000 (stu pięćdziesięciu tysięcy) złotych;

II.  w pozostałym zakresie zaskarżony wyrok utrzymuje w mocy;

III.  zasądza od Skarbu Państwa na rzecz A. J. 240 złotych tytułem wydatków poniesionych na pełnomocnika w postepowaniu odwoławczym;

IV.  stwierdza, że koszty postępowania odwoławczego ponosi Skarb Państwa.

UZASADNIENIE

Sąd Okręgowy we Wrocławiu wyrokiem z dnia 11 października 2024 r., sygn.. akt: III Ko 505/24:

I.  na podstawie art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 23 lutego 1991r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego, zasądził od Skarbu Państwa na rzecz wnioskodawcy A. J. kwotę 80 000 (osiemdziesięciu tysięcy) złotych tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę wynikłą z internowania wnioskodawcy na podstawie decyzji o internowaniu nr 256 z dnia 20 kwietnia 1982 r. wydanej przez Komendanta (...)Milicji Obywatelskiej we W. wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty;

II.  oddalił dalej idące żądanie wnioskodawcy;

III.  zasądził od Skarbu Państwa na rzecz A. J. kwotę 240 (dwieście czterdzieści) złotych z tytułu ustanowienia pełnomocnika w sprawie;

IV.  na podstawie art. 14 ustawy z dnia 23 lutego 1991 roku o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego kosztami postępowania obciążył Skarb Państwa.

Apelację od tego wyroku wniosła pełnomocnik wnioskodawcy - skarżąc go w części, tj. co do punktu II wyroku oddalającego dalej idące żądanie odnośnie zadośćuczynienia Wnioskodawcy, tj. ponad kwotę 80.000 zł i zarzucając:

1. w oparciu o art. 438 pkt 2 k.p.k. obrazę przepisów postępowania, która mogła mieć wpływ na treść orzeczenia, tj. art. 7 k.p.k. poprzez dowolną ocenę dowodów i wyciągnięcie z materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie wniosków sprzecznych z zasadami prawidłowego rozumowania, doświadczenia życiowego i wskazaniami wiedzy, tj. uznanie, że prawie 6 miesięcy uwięzienia nie powoduje wystąpienia choroby więziennej oraz przyjęcie, że symptomy utraty zdrowia przez pokrzywdzonego nie mają wpływu na ocenę trwałego uszczerbku, co powodowałoby konieczność zwiększenia sumy kwoty tytułem zadośćuczynienia ponad kwotę 80.000 zł oraz wskazanie, że zadośćuczynienie w kwocie 80.000 zł spełnia cel i wymogi określone w art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (dalej: ustawa lutowa, ustawa rehabilitacyjna), podczas gdyby Sąd I instancji ustalił prawidłowy zakres krzywd i szkód wyrządzonych, to uznałby, że suma ta jest niemal symboliczna, a zakres represji doznanych na skutek zatrzymania, aresztowania i uwięzienia w więzieniu winien prowadzić Sad I instancji do zwiększenia sumy zadośćuczynienia z uwzględnieniem krzywd wywołanych również po powrocie z więzienia Wnioskodawcy tj. zgodnie z przesłankami wskazanymi przez ustawodawcę, przy czym Sąd I instancji winien zasądzić Pokrzywdzonemu odpowiednią sumę zadośćuczynienia w oparciu o reguły znane orzecznictwu z uwzględnieniem realnej skali wyrządzonych szkód i krzywd, które winny prowadzić Sąd I instancji do zasądzenia kwoty wskazanej w przedmiotowym wniosku,

2. w oparciu o art. 438 pkt 2 k.p.k. obrazę przepisów postępowania, która mogła mieć wpływ na treść orzeczenia, tj. art. 410 k.p.k. i art. 167 k.p.k. oraz art. 191 k.p.k. poprzez pominięcie części okoliczności ujawnionych w toku rozprawy głównej, które miały wpływ na wymiar krzywd doznanych przez pokrzywdzonego, wynikających z niedostrzeżonych przez Sąd I instancji dowodów w postaci dokumentów historycznych oraz dokumentów z leczenia Pokrzywdzonego, a w konsekwencji mających wpływ na wysokość zadośćuczynienia, a także okoliczności poprzedzających zwolnienie z więzienia, warunków bytowych panujących w więzieniu, stosowania wobec represjonowanego znęcania się psychicznego i poniżających metod przesłuchań, w sytuacji gdy A. J. doznał w ich wyniku wyjątkowych cierpień na skutek stosowanego terroru psychicznego, co nie zostało prawidłowo dostrzeżone przez Sąd I instancji, pomimo faktycznej skali maltretowania psychicznego represjonowanego, wskutek czego doszło do trwałego uszczerbku na zdrowiu, co nie zostało poddane ekspertyzie przez biegłego, którego Sąd winien powołać z urzędu, a także niedostrzeżenia oczywistej niesłuszności pozbawienia represjonowanego wolności, co prowadziło Sąd do wydania orzeczenia z rażącym naruszeniem prawa, o którym mowa w treści art. 440 k.p.k

3. w oparciu o art. 438 pkt 2 k.p.k., obrazę przepisów postępowania, która mogła mieć wpływ na treść orzeczenia, tj., art. 167 k.p.k. i art. 170 k.p.k. poprzez jego niezastosowanie i niedopuszczenie dowodu z urzędu w zakresie uzupełniającego przesłuchania świadka A. J. w obecności biegłego z zakresu medycyny sądowej na okoliczność zachowania A. J. w relacjach z rodzina oraz podczas inwigilowania go w ramach represji stosowanych po powrocie z obozu dla uchodźców, co miało wpływ na ustalenie wyższej skali pokrzywdzenia i choroby psychicznej mającej wpływ na wyższą skalę represji, której nieuwzględnienie prowadziło Sad I instancji do oddalenia wniosku o zadośćuczynienie w pozostałym zakresie,

4. obrazę art. 424 § 1 k.p.k. przez brak wskazania uzasadnienia dla nieuwzględnienia dowodów przeciwnych występujących w sprawie i oparcie ustaleń faktycznych tylko o niekorzystne okoliczności oraz spekulacje i przypuszczenia, a nadto pominięcie w ogóle przy ocenie dowodów dowodu z dokumentów archiwalnych w zakresie represji stosowanych w więzieniach, co prowadziło Sad do wydania orzeczenia z rażącym naruszeniem prawa, o którym mowa w treści art. 440 k.p.k., co w dalszej kolejności doprowadziło Sad I instancji do:

5. w oparciu o art. 438 pkt 3 k.p.k. błędu w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, który miał wpływ na jego treść i skutkował bezpodstawnym uznaniem, że w okolicznościach niniejszej sprawy brak jest podstaw do przyjęcia trwałego uszczerbku na zdrowiu i przyjęciu że suma 80.000 zł zadośćuczynienia zasądzona za krzywdy doznane przez A. J. na skutek internowania i uwięzienia go jest kwotą która w sposób właściwy kompensuje wyrządzone mu krzywdy, podczas gdy kwota ta jest symboliczna i obliczona wbrew regułom panującym w orzecznictwie a przede wszystkim wyliczona z pominięciem symptomów choroby depresji, utraty sprawności umysłowej i fizycznej, które to okoliczności zostały przedstawione przez Wnioskodawcę i winne być ujęte w toku miarkowania zadośćuczynienia Z zastosowaniem wiedzy medycznej po dopuszczeniu dowodu z opinii biegłego, co nie zostało zauważone przez Sąd i tym samym prowadziło Sąd I instancji do nieprawidłowego wyliczenia należnej Wnioskodawcy sumy zadośćuczynienia bez uwzględnienia rozmiaru krzywd i cierpień ich intensywności i nieodwracalnego charakteru, a także z pozostawieniem oceny utraty zdrowia o charakterze trwałym tylko domniemaniu oraz przyjęciu, że brak jest ustawowych przesłanek do zasądzenia odpowiedniego zadośćuczynienia.

Skarżąca wniosła o:

1. zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uwzględnienie żądań Wnioskodawcy i zasądzenie od Skarbu Państwa zadośćuczynienia w pełnej wysokości wskazanej w przedmiotowym wniosku za doznaną przez A. J. krzywdę z niewątpliwie niesłusznego pozbawienia wolności z uwzględnieniem stanowiska doktryny oraz reguł panujących w orzecznictwie,

2. zasądzenie od Skarbu Państwa na rzecz Wnioskodawcy kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych,

ewentualnie uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje.

Apelacja pełnomocnika wnioskodawcy okazała się częściowo zasadna.

Rację należało przyznać skarżącemu, który zarzucił nieuwzględnienie przez Sąd I instancji wszystkich istotnych okoliczności mających wpływ na określenie rozmiaru krzywd doznanych przez A. J., co przełożyło się na zasądzenie nieadekwatnie niskiej kwoty tytułem należnego zadośćuczynienia. Niemniej, nie wszystkie zarzuty zasługiwały na uwzględnienie i z tego powodu żądana w środku odwoławczym kwota jawiła się jako nazbyt wygórowana. Wobec tego Sąd Apelacyjny zmienił zaskarżony wyrok, podwyższając zasądzoną kwotę zadośćuczynienia do 150.000 zł. Zgodnie z treścią art. 445 § 1 i 2 k.c. przyznane za doznane krzywdy zadośćuczynienie winno być "odpowiednie". Ustalenie, jaka kwota w konkretnych okolicznościach jest odpowiednia, z istoty należy do sfery swobodnego uznania sędziowskiego. Nie oznacza to jednak dowolności, bo przecież z jednej strony zadośćuczynienie nie może mieć charakteru symbolicznego, a z drugiej - winno odzwierciedlać rzeczywiście doznaną krzywdę i służyć jej skompensowaniu. W oparciu zaś o praktykę Sądu Najwyższego i sądów powszechnych stwierdzić trzeba, że owa suma odpowiednia, o jakiej mowa w art. 445 § 1 k.c. winna być ustalona w oparciu o wypracowane dotychczas w orzecznictwie kryteria i wskazówki. Wśród okoliczności, które powinny być brane pod uwagę zgodnie przyjmuje się, że są to: indywidualny stopień natężenia krzywdy, rodzaj i charakter oraz długotrwałość cierpień, ujemne skutki, jakie pozostały na przyszłość, w tym np. skutki zdrowotne, utrata perspektyw, utrata zdolności do pracy czy możliwości realizacji zamierzonych celów życiowych. Ponadto kwota ta musi przedstawiać odczuwalną wartość ekonomiczną, a jednocześnie nie być nadmierną w stosunku do doznanych krzywd. Sąd Apelacyjny zgadza się z tym poglądem, iż do elementów, które należy uwzględnić przy ustalaniu wysokości zadośćuczynienia, należy także przeciętna stopa życiowa społeczeństwa (post. S.N. z dnia 22 stycznia 2015 r., sygn. akt III KK 252/14, publ. KZS 2015 Nr 6, poz. 56), gdyż wysokość zadośćuczynienia, z jednej strony, powinna służyć złagodzeniu doznanej krzywdy, a z drugiej, nie może być źródłem nieuzasadnionego wzbogacenia. Odwołanie się do owej przeciętnej stopy życiowej pozwala w pewien sposób obiektywizować przyznane zadośćuczynienie za krzywdy, które z natury rzeczy u poszczególnych pokrzywdzonych mają w każdym przypadku indywidualny charakter.

W kontekście wywiedzionej apelacji należy wskazać, że zadośćuczynienie winno zrównoważyć wszystkie negatywne przeżycia i doświadczenia pokrzywdzonego. Jest swoistego rodzaju sankcją za naruszenie dóbr osobistych, dlatego jego zakres jest wyznaczony regulacjami prawa cywilnego, określającymi katalog dóbr osobistych, w tym naruszenie wolności człowieka, również przy uwzględnieniu jej aspektu wewnętrznego, tj. wolności od obawy i strachu, od użycia przemocy czy zrealizowania groźby, naruszenie możliwości swobodnego dysponowania wartościami osobistymi (wyrok SN z dnia 15 listopada 1979 r., sygn. II CR 376/79, publ. OSP 1981/2/26). W każdej tego typu sprawie konieczne jest zatem dokładne oszacowania wszystkich krzywd, które wynikają m.in. z czasu trwania izolacji oraz jej warunków, a także na nieodwracalność ich skutków również w sferze zdrowotnej.

Przyznać należy rację skarżącemu, który wywodził o niedoszacowaniu krzywd A. J. z powodu nieuwzględnienia skali i rozmiaru cierpień jakich doznał w wyniku internowania go w okresie od dnia 20 kwietnia 1982 r. do dnia 15 października 1982 r. Skali cierpień stąd wynikłych Sąd Okręgowy dostatecznie nie uwzględnił. Sąd Okręgowy podkreślił, że w sprawach o zadośćuczynienie na podstawie ustawy o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu państwa polskiego w orzecznictwie utrwalona została praktyka zasądzania kwoty 10.000 – 30.000 zł za miesiąc pozbawienia wolności, zależnie od dolegliwości doznanych przez wnioskodawcę. Sąd Okręgowy uznał, że A. J. należy się zadośćuczynienie w wysokości po 16.000 zł za 1 miesiąc (łącznie 5 x 16.000 zł, co daje sumę 80.000 zł za cały okres internowania).

Mając powyższe na uwadze należało przyznać rację pełnomocnikowi wnioskodawcy, iż Sąd Okręgowy, zasądzając stosowne zadośćuczynienie, nie wziął pod uwagę wszystkich tych okoliczności, które powinny mieć wpływ na jego wysokość, w szczególności aktualnej przeciętnej stopy życiowej w społeczeństwie, aktualnych standardów orzeczniczych, a przede wszystkim skali cierpień wynikłych z internowania za działalność niepodległościową. Sąd nie nadał właściwej rangi takim okolicznościom jak: stosunkowo długi okres pozbawienia wolności wnioskodawcy – osoby wówczas młodej, bo dwudziestokilkuletniej, ciężkie warunki tej izolacji, doświadczanie upokorzeń, poczucie skrzywdzenia, natężenie stresu, obawy o przyszłość, rozłąka z rodziną, konieczność emigracji. W konsekwencji przyznane wnioskodawcy zadośćuczynienie zostało odpowiednio podwyższone, do 30.000 zł za miesiąc pozbawienia wolności (łącznie 5 x 30.000 zł, co daje sumę 150.000 zł za cały okres internowania).

Kwota, o zasądzenie której ubiegał się wnioskodawca, była jednak nadmiernie wygórowana i nie znajdowała uzasadnienia w świetle ww. przesłanek. Kwestionując to rozstrzygnięcie skarżący nie podnosi w apelacji rzeczowych i przekonujących argumentów, które uzasadniały przyznanie zadośćuczynienia w żądanej wysokości 600 000 złotych, ograniczając się do prostego stwierdzenia, że przyznana kwota jest symboliczna, a cierpienia, jakich doznał wnioskodawca, ją uzasadniają. Rzecz jednak w tym, że tak w toku postępowania, jak i w złożonym środku odwoławczym skarżący nie wykazał okoliczności uzasadniających przyznanie tak wysokiej kwoty. Poza ogólnymi zeznaniami złożonymi przez wnioskodawcę, brak jest dowodów, by stwierdzić istotne okoliczności mające znaczenie z perspektywy ustaleń w tym zakresie, jak choćby, na jakie konkretnie choroby, będące następstwem uwięzienia, cierpiał, przez jaki czas, kiedy się one ujawniły, jak poważne cierpienia i dolegliwości za sobą pociągały. Ciężar dowodu w tej mierze spoczywał zaś na wnioskodawcy.

W kwestii zarzutów obejmujących naruszenia art. 167 k.p.k., art. 170 k.p.k., zauważyć należy, iż są one oczywiście bezzasadne. Naruszenie art. 167 k.p.k. może nastąpić jedynie, gdy przeprowadzenie przez sąd dowodu z urzędu jest niezbędne dla wyjaśnienia wszystkich istotnych okoliczności sprawy, a tym samym konieczne dla prawidłowego wyrokowania. Innymi słowy, obrazę tego przepisu postępowania można zasadnie podnosić jedynie, kiedy zaistnienie uzasadnione przekonanie, iż zgromadzony w sprawie materiał dowodowy jest niepełny, nasuwa wątpliwości i wymaga uzupełnienia. Takie wątpliwości nie zaistniały w niniejszej sprawie.

Mając na uwadze całość powyższych rozważań, opierając się na dyspozycji art. 437 § 2 k.p.k., Sąd Apelacyjny zaskarżony wyrok zmienił w sposób opisany w pkt 1 wyroku, w pozostałym zakresie utrzymując go w mocy.

O kosztach sądowych postępowania odwoławczego orzeczono zgodnie z przepisem art. 13 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego. O kosztach związanych z ustanowieniem pełnomocnika orzeczono uwzględniając żądanie pełnomocnika zawarte w apelacji, które nie zostało zmodyfikowane na rozprawie odwoławczej.

Andrzej Kot Jerzy Skorupka Jarosław Mazurek