Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 11 kwietnia 2013 r.

Sąd Apelacyjny we Wrocławiu

Wydział III Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący:	SSA Maria Pietkun (spr.)
Sędziowie:	SSA Kazimierz Josiak SSA Danuta Rychlik-Dobrowolska
Protokolant:	Magdalena Krucka

po rozpoznaniu w dniu 11 kwietnia 2013 r. we Wrocławiu

sprawy z wniosku (...) Stowarzyszenia Pomocy (...) we W.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział we W.

przy udziale zainteresowanych A. Z. (1), (...) Sp. z o.o. we W. o podstawę wymiaru składek

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział we W.

od wyroku Sądu Okręgowego Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu

z dnia 23 listopada 2012 r. sygn. akt IX U 141/12

uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi Okręgowemu Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu do ponownego rozpoznania pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 23 listopada 2012 r. Sąd Okręgowy we Wrocławiu IX Wydział Ubezpieczeń Społecznych zmienił decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału we W. z 28 listopada 2011 r. w ten sposób, że stwierdził brak podstaw do uznania, że A. Z. (1) podlega ubezpieczeniom jako pracownik u płatnika składek (...) Stowarzyszenia Pomocy (...) we W. za okresy, rodzaje ubezpieczeń i z podstawą wymiaru składek wymienionych w zaskarżonej decyzji oraz zasądził od organu rentowego na rzecz wnioskodawcy kwotę 600 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Powyższe rozstrzygnięcie Sąd I instancji wydał w oparciu o następująco ustalony stan faktyczny:

Celem wnioskodawcy (...) Stowarzyszenia Pomocy (...) z siedzibą we W., zwanego dalej Stowarzyszeniem (...) jest działalność w sferze publicznej na rzecz dzieci i młodzieży niepełnosprawnej oraz ich rodzin znajdujących się w trudnej sytuacji życiowej i materialnej. Celem Stowarzyszenia jest reprezentowanie interesów środowiska dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym, ich rodzin i opiekunów oraz koordynacja działań w tym zakresie jak i stworzenie warunków dla pełnego i aktywnego udziału dzieci i młodzieży niepełnosprawnej w życiu społecznym.

Cele Ośrodka realizowane są poprzez prowadzenie zajęć instruktażowych dla rodziców i opiekunów dzieci niepełnosprawnych, organizowanie i prowadzenie grup rehabilitacji ruchowej, logopedycznej, pedagogicznej oraz prowadzenie indywidualnej rehabilitacji domowej oraz organizowanie i prowadzenie ośrodków rewalidacyjnych dla dzieci niepełnosprawnych w gminach objętych działalnością Stowarzyszenia.

Spółka (...) jest niepublicznym zakładem opieki zdrowotnej realizującym, w ramach programu Narodowego Funduszu Zdrowia, rehabilitację i świadczenia medyczne oraz zajmującym się przystosowywaniem dzieci do życia w społeczeństwie i ich nauczaniem. Dziećmi zajmują się zespoły rehabilitacyjne składające się z lekarza, fizjoterapeuty, psychologa i lekarza rehabilitanta, Każde dziecko prowadzone jest indywidualnie. Rehabilitant ma opracować program indywidualny dla każdego dziecka i on odpowiada za jego realizację.

(...) Stowarzyszenie Pomocy (...) z (...) w roku 2002 r. zawarło ze Spółką (...) umowę o współpracy, w ramach której Stowarzyszenie udostępniło na rzecz (...) sale do przeprowadzania zajęć rehabilitacyjnych w ramach wczesnej interwencji. Sale były udostępnione nieodpłatnie. Stowarzyszenie nie jest właścicielem budynku, w związku z czym nie mogło wynajmować w nim pomieszczeń na rzecz osób trzecich, dlatego uzasadniona była umowa o współpracy między podmiotami. Budynek jest własnością Urzędu Miasta.

Rehabilitanci, pracujący w udostępnionych przez Stowarzyszenie salach, pracowali w zespołach składających się dodatkowo z lekarza, psychologa i logopedy i byli zatrudniani w ramach umów o dzieło przez Spółkę (...), zawieranych każdorazowo na okres miesiąca, z uwagi na rozliczenia z NFZ, który wypłacał środki finansowe raz w miesiącu. Pracownicy wykonywali swoją pracę w ramach umów o dzieło poza godzinami pracy na rzecz Stowarzyszenia.

Zainteresowana A. Z. (1) była zatrudniona przez (...) Stowarzyszenie Pomocy (...) z (...) na podstawie umowy o pracę zawartej w dniu 6 października 1999 r. na czas nieokreślony na stanowisku pomocy pedagoga w pełnym wymiarze czasu pracy.

W dniu 2 listopada 2005 r. zainteresowana zawarła również z (...) Sp. z o.o. umowę o dzieło, której przedmiotem było realizowanie świadczeń terapeutycznych w ramach programu wczesnej interwencji. Kolejne umowy o dzieło były zawierane przez zainteresowaną z ww. zamawiającym w dniach: 2.01.2006 r. o numerze (...), 1.02.2006 r. o numerze (...), 1.03.2006 r. o numerze (...), 1.04.2006 r. o numerze (...), 2.05.2006 r. o numerze (...), 1.06.2006 r. o numerze (...), 3.07.2006 r., 1.09.2006 r. o numerze (...), 2.10.2006 r. o numerze (...), 2.11.2006 r. o numerze (...), 1.12.2006 r. numerze (...), 2.01.2007 r. o numerze (...), 1.02.2007 r. o numerze (...), 1.03.2007 r. o numerze (...), 2.04.2007 r. o numerze (...), 2.05.2007 r. o numerze (...) oraz 1.06.2007 r. o numerze (...).

A. Z. (1) posiada wykształcenie pedagogiczne jako wychowawca placówek pedagogicznych. Ukończyła szkolenie I stopnia w zakresie neurobiologicznych podstaw integracji sensorycznej oraz uzyskała świadectwo ukończenia kursu kwalifikacyjnego z zakresu oligofrenopedagogiki, jak i kurs z zakresu konstruowania programów pracy i pokonywania trudności w terapii dzieci wielorako niepełnosprawnych.

Umowy o dzieło zawarte z (...) opierały się na programie medycznym. Dzieci, które trafiały do zainteresowanej były diagnozowane przez lekarza, a następnie trafiały do ośrodka rehabilitacyjnego (...), mieszczącego się w Ś.. Dzieci, które zainteresowana rehabilitowała w ramach umowy o pracę nie posiadały orzeczenia lekarskiego i były starsze (wiek od 7 do 18 lat), niż dzieci objęte programem medycznym realizowanym przez (...) Sp. z o.o., który obejmował przede wszystkim wczesną interwencję terapeutyczną.

W wyniku kontroli, którą ZUS Oddział we W. przeprowadził w Stowarzyszeniu (...) w okresie od kwietnia 2009 r. do grudnia 2009 r. ustalono, że płatnik składek - Stowarzyszenie (...) - nie odprowadził składek na ubezpieczenia społeczne, zdrowotne oraz Fundusz Pracy - od umów o dzieło zawartych przez A. Z. (1) z firmą (...) Sp. z o.o.

Przy tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy, powołując się na przepisy ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych oraz art. 81 ust. 1 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych uznał, że odwołanie wnioskodawcy zasługiwało na uwzględnienie, bowiem zainteresowana, w ramach umów o dzieło, świadczyła pracę na rzecz Spółki (...), a (...) Stowarzyszenia (...). Sąd Okręgowy wskazał, że ww. stowarzyszenie prowadzi placówkę edukacyjną, w której dzieci uczestniczą w wieloprofilowym usprawnianiu i działalność ta nie ma na celu uzyskanie dochodów, natomiast (...) Sp. z o.o. to jednostka świadcząca odpłatne usługi medyczne. Zatem charakter świadczonych przez te jednostki usług nie jest tożsamy, a przedmiot umów zawartych ze Spółką (...) na medyczne świadczenia terapeutyczne w ramach realizacji programu wczesnej interwencji, nie mieści się w zakresie celów Stowarzyszenia. Sąd I instancji zaznaczył także, że to (...) odniósł korzyść w postaci zapłaty za wykonane usługi od NFZ i to ten podmiot winien być uznany za płatnika składek wobec zainteresowanej.

Apelację od wyroku Sądu Okręgowego złożył organ rentowy zarzucając:

1)  naruszenie prawa materialnego poprzez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art. 8 ust. 2a, art. 18 ust. 1 i 1 a, art. 20 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 205 poz. 1585 ze zm.) [dalej u. s.u.s] oraz art. 81 ust. 1 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz. U. z 2008 r. Nr 64, poz. 1027 ze zm.), poprzez błędne uznanie, że A. Z. (1) będąc pracownikiem związanym stosunkiem pracy z (...) Stowarzyszeniem Pomocy (...) z (...) nie świadczy pracy na rzecz ww. stowarzyszenia, wykonując pracę na podstawie umowy cywilnoprawnej zawartej z (...) sp. z o.o., a tym samym, że do podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia pani A. Z. (1) podlegającej ubezpieczeniom, jako pracownik u wnioskodawcy nie wlicza się wynagrodzenia uzyskanego z tytułu wykonywania umów cywilnoprawnych zawartych z (...) sp. z o.o., podczas gdy prawidłowa wykładnia i zastosowanie w/w przepisu prowadzi do wniosków przeciwnych tj. do stwierdzenia, że praca A. Z. (1) wykonywana była w ramach umowy cywilnoprawnej na rzecz wnioskodawcy nie zaś spółki (...), a tym samym, że stowarzyszenie, jako płatnik składek winno wliczyć wynagrodzenie Pani Z., uzyskane z tytułu umowy cywilnoprawnej, do podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne z tytułu umowy o pracę,

2)  naruszenie przepisów postępowania, tj. art. 227 k.p.c. poprzez niewyjaśnienie wszystkich okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia przedmiotowej sprawy, a w szczególności nieprzeprowadzenie dowodu z kontraktów łączących spółkę (...) z NFZ oraz niewyjaśnienie, jakie stosunki łączyły (...) Stowarzyszenie Pomocy (...) z (...) z (...) sp. z o.o. na tle realizacji umowy o współpracy z 1 października 2002 r. i aneksów do tejże Umowy, podczas gdy wyjaśnienie ww. okoliczności w kontekście stosunków prawnych łączących Wnioskodawcę ze spółką (...) i obu ww. podmiotów z Panią A. Z. (1) jawi się jako konieczne dla prawidłowego rozstrzygnięcia sprawy,

3)  naruszenie przepisów postępowania, tj. art. 233 k.p.c. poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów i błędną ocenę mocy i wiarygodności materiału dowodowego oraz sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego, a w szczególności poprzez przyjęcie, że (...) Stowarzyszenie Pomocy (...) z (...) nie uzyskało żadnych, nawet pośrednich korzyści z pracy Pani A. Z. (1) realizowanej w ramach umowy cywilnoprawnej zawartej z (...) sp. z o.o., a nadto błędną i fragmentaryczną ocenę statutu ww. stowarzyszenia w kontekście celów statutowych.

Na tej podstawie apelujący wniósł o zmianę wyroku Sądu I instancji w całości i oddalenie odwołania oraz zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego za obie instancje według norm przepisanych, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania oraz zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył:

Apelacja organu rentowego zasługuje na uwzględnienie.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego dokonana przez Sąd Okręgowy ocena faktyczna i prawna w niniejszej sprawie, co zasadnie zauważył apelujący, nie zasługuje na tym etapie procesu na akceptację, a zaskarżony wyrok podlega uchyleniu z uwagi na nierozpoznanie przez Sąd I instancji istoty sporu w sprawie i naruszenie zasady bezpośredniości.

Spór w sprawie dotyczył określenia podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne zainteresowanej A. Z. (1), która – zdaniem strony pozwanej – miała świadczyć pracę na rzecz (...) Stowarzyszenia Pomocy (...) z MPDz (...) we W. w oparciu o umowę o pracę oraz umowy cywilnoprawne zawarte ze spółką (...) Sp. z o.o.

W pierwszej kolejności wskazać należy, że pojęcie pracownika dla celów ubezpieczeń społecznych jest szersze niż w prawie pracy i wykracza poza sferę stosunku pracy. Zgodnie bowiem z art. 8 ust. 2a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych za pracownika uważa się, oprócz osób pracujących na podstawie umowy o pracę, także osobę wykonującą pracę na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, albo umowy o dzieło, jeżeli umowę taką zawarła z pracodawcą, z którym pozostaje w stosunku pracy, lub jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy. Rozszerzenie pojęcia pracownika dotyczy więc sytuacji, gdy pracę na podstawie jednej z wyżej opisanych umów wykonuje osoba, która umowę taką zawarła z osobą trzecią, jednakże w jej ramach wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy.

Przesłanką decydującą o uznaniu takiej osoby za pracownika, w rozumieniu ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, jest to, że będąc pracownikiem związanym stosunkiem pracy z danym pracodawcą, jednocześnie świadczy na jego rzecz pracę w ramach umowy cywilnoprawnej, zawartej z nim lub inną osobą. Osoba taka, stosownie do treści art. 6 ust. 1 pkt 1 w zw. z art. 11 ust. 1 i art. 12 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu tak jak pracownik. Z obowiązku tego natomiast wynikają określone przepisami ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych zobowiązania obciążające płatnika składek, takie jak obowiązek zgłoszenia do ubezpieczenia (art. 36 ust. 1 i 2) oraz rozliczenia należnej składki (art. 17 ust. 1 i 2).

Sąd I instancji w sposób stanowczy i bezkrytyczny przyjął, że A. Z. (1) zawarła umowy o dzieło, które były realizowane nie na rzecz wnioskodawcy, lecz wyłącznie na rzecz Spółki (...), a wobec tego, to ewentualnie ten podmiot, winien być zobowiązany do opłacania z tego tytułu składek. Jednocześnie wskazać należy, że Sąd Okręgowy nie poczynił wystarczających ustaleń dotyczących rzeczywistego stosunku prawnego łączącego zainteresowaną ze spółką (...) oraz charakteru stosunku łączącego Stowarzyszenie (...) i spółkę (...).

Przede wszystkim zaś Sąd I instancji naruszył jedną z naczelnych zasad postępowania cywilnego, tj. zasadę bezpośredniości, której celem jest, aby sąd, który ma wydać wyrok w danej sprawie, bezpośrednio zetknął się z całym materiałem dowodowym, stanowiącym podstawę orzekania. Sąd Okręgowy natomiast nie przeprowadził w sposób bezpośredni i należyty postępowania dowodowego, co uniemożliwia dokonanie weryfikacji niniejszego postępowania przez Sąd Apelacyjny. Przede wszystkim Sąd I instancji nie przesłuchał bezpośrednio świadków M. G., będącej prezesem Stowarzyszenia (...) oraz A. Z. (2) – wiceprezesa spółki (...), a jedynie powołał się na ich zeznania złożone w sprawach dotyczących innych zainteresowanych. Nie tylko niezrozumiałe jest dopuszczenie w poczet dowodów kopii protokołów z posiedzeń dotyczących innych osób, które w rozpoznawanej sprawie nie mają nawet statusu świadków, ale przede wszystkim kwestie tam poruszane nie mogą być podstawą rozstrzygnięcia w sprawie A. Z. (1), jako że dotyczą zupełnie innych umów, a ich przedmiotem są inne obowiązki i czynności wykonywane przez poszczególnych zainteresowanych. Sąd I instancji nie dokonał także pogłębionej analizy już zebranych w sprawie dowodów w aspekcie twierdzeń i zarzutów przedstawianych przez strony procesu, w tym w szczególności nie ocenił stosunków łączących wnioskodawcę ze Spółką (...), a dalej obu podmiotów z zainteresowaną A. Z. (1). Z tego względu Sąd Apelacyjny nie jest w stanie stwierdzić, czy Sąd Okręgowy poczynił prawidłowe ustalenia, czy wyprowadził z nich trafne wnioski, a w konsekwencji czy wydał wyrok zgodny z obowiązującymi przepisami prawa. Zatem skoro brak było w aktach dowodów, na które Sąd I instancji się powołuje, a na nich również oparł rozstrzygnięcie sprawy, a nadto dokonał nieprawidłowej ich oceny w odniesieniu do obowiązujących przepisów prawa materialnego konieczne było uchylenie zaskarżonego wyroku, bowiem wydanie wyroku przez Sąd Apelacyjny, co do istoty sprawy, wymagałoby przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości.

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Okręgowy przeprowadzi prawidłowe i pełne postępowanie dowodowe, z zachowaniem obowiązujących naczelnych zasad tego postępowania, a w szczególności zasady bezpośredniości.

Sąd Okręgowy winien szczegółowo przesłuchać zainteresowaną, przedstawicieli Stowarzyszenia (...) oraz (...) sp. z o.o., którzy zawierali umowy rodzące - zdaniem organu rentowego - obowiązek ubezpieczenia, na wszystkie okoliczności i treść zawieranych umów. Sąd ten winien w sposób szczególny zbadać charakter umów zawieranych przez zainteresowaną ze Spółką (...) tzn. jaka była ich treść, jak je należy zakwalifikować, gdzie była świadczona praca, w jakim charakterze, w jakich godzinach i czy pod kontrolą. Zażąda Sąd ponadto akt osobowych zainteresowanej z okresu jej zatrudnienia w Stowarzyszeniu i na ich podstawie ustali, na jakich warunkach ubezpieczona była zatrudniona na podstawie umowy o pracę, na jakich stanowiskach i jaki miała zakres czynności oraz czy jej zadania wykonywane w ramach umowy o pracę były tożsame, czy też różniły się od tych, które realizowała na podstawie umów cywilnoprawnych na rzecz Spółki (...). Nie bez znaczenia pozostaną ustalenia w przedmiocie zasad doboru i kierowania pacjentów i podopiecznych na zajęcia i rehabilitację prowadzoną przez zainteresowaną na rzecz każdego z podmiotów, czy też były to czynności objęte zakresem pobytu w stowarzyszeniu. Ustalenia wymaga czy na rzecz stowarzyszenia świadcząc pracę zainteresowana zajmowała się tymi samymi pacjentami, których obejmowały czynności wynikające z umowy z Kreatorem, a niezależnie od tego czy nawet jeżeli zajęcia logopedyczne były prowadzone z różnymi osobami, czy nie dotyczyły procesu związanego z pobytem dziennym w stowarzyszeniu. Wykazania wymaga odmienność świadczonych usług na rzecz poszczególnych podmiotów, czy też inne kryteria, które pozwolą na wykluczenie przesłanek z art. 8 ust. 2a powołanej ustawy systemowej, w kierunku wykonywania pracy na podstawie wymienionych tam umów na rzecz dotychczasowego pracodawcy. W odniesieniu do treści ostatnio powołanego przepisu i skutków na gruncie ubezpieczeń społecznych w postaci objęcia obowiązkiem oskładkowania przychodów nie ma różnicy rodzaj zawartej przez strony umowy cywilnoprawnej, czy jest to umowa o dzieło, czy zlecenia do której stosuje się przepisy o zleceniu. Wskazać należy jednak, że poczynienie ustaleń co do rzeczywistej treści umowy i odmienności obowiązków charakterystycznych ewentualnie dla umowy o dzieło odmiennych dla czynności starannego działania właściwych dla stosunku pracy, pozwoli na ocenę czy czynności wykonywane na podstawie umowy ze spółką (...) były świadczone faktycznie na rzecz pracodawcy.

Sąd Okręgowy winien również ocenić charakter umowy Stowarzyszenia (...) zawartej ze Spółką (...), na którą wnioskodawca się powołuje. § 2 umowy traktuje o procesie rewalidacyjnym, ustalenia wymaga więc jaki był udział i zakres czynności stowarzyszenia, niezależnie od odmiennej edukacyjnego, jak to naprowadza wnioskodawca, płaszczyzny działalności. Ponadto winien przeanalizować statut Stowarzyszenia i zakres jego działalności, biorąc pod uwagę okoliczność, że jest to organizacja pożytku publicznego. W szczególności dotyczy to postanowień § 1 umowy o współpracy z dnia 1.10.2002 r. traktujących o specjalistycznej opiece medycznej i rehabilitacji opisanej w umowie. Sąd winien mieć też na względzie, że Stowarzyszenie (...) i Spółka (...) prowadzą różne przedmioty działalności w oparciu o odrębne przepisy. Dla całościowej i wnikliwej oceny przedmiotu sporu istotne będzie także ustalenie sposobu i kryteriów kierowania dzieci do poszczególnych etapów rehabilitacji w ramach programu prowadzonego przez Spółkę oraz świadczeń oświatowych realizowanych przez Stowarzyszenie i ustalenie m. in. czy były to te same dzieci. Pogłębionego i rzeczowego wyjaśnienia wymaga także kwestia udziału obu podmiotów w Programie Rządowo - Pilotażowym nadzorowanym przez trzy resorty, której to oceny Sąd I instancji ogóle nie poczynił. Ponadto Sąd przeprowadzi ewentualnie inne dowody wskazane przez strony w trybie art. 232 k.p.c., bądź też, w zależności od własnej oceny stanu sprawy, podejmie inne, niezbędne dla rozstrzygnięcia sprawy, czynności dowodowe. Dopiero tak uzupełniony materiał dowodowy w niniejszej sprawie pozwoli Sądowi I instancji na prawidłową ocenę odwołania wnioskodawcy. Następnie zaś rzeczą Sądu I instancji będzie dokonanie stosownie do art. 233 § 1 k.p.c. oceny zebranego w ten sposób materiału dowodowego i orzeczenie o istocie sprawy.

Mając powyższe na uwadze Sąd Apelacyjny, na podstawie art. 386 § 4 k.p.c., orzekł jak w sentencji wyroku.

R.S.